Në Shqipëri, sfidat e qeverisjes transparente dhe të aksesit në informacion mbeten të dukshme, duke reflektuar disa prej gjetjeve të GRECO-së[1] në Rrethin e Pestë të Vlerësimeve. Raporti thekson se akses i vonuar, mungesë e transparencës proaktive dhe kufizime të gabuara në ligjet ekzistuese janë pengesa kryesore për qytetarët dhe bizneset që të përfitojnë nga e drejta për informacion.
Sipas raportit të dytë të përputhshmërisë të GRECO-së për Shqipërinë, vetëm 18 nga 24 rekomandime janë zbatuar plotësisht, ndërsa disa mbeten pjesërisht të zbatuara ose ende të pazbatuara[2].
Në këtë kontekst, është shqetësuese se pak organizata kanë kurajon të veprojnë dhe të shprehen ashtu siç e parashikon raporti i GRECO-së. Mungesa e një mekanizmi të pavarur për ankesa dhe mbikëqyrje efektive ka kontribuar në këtë heshtje. Raporti i GRECO-së thekson se disa institucione, si Avokati i Popullit, janë të ngarkuara me shumë çështje të të drejtave të njeriut, duke reduktuar efikasitetin në trajtimin e ankesave për akses në informacion.Kjo ka krijuar
një mjedis ku qytetarët dhe organizatat e shoqërisë civile shpesh nuk ndihen të mbështetur për të kërkuar transparencë dhe llogaridhënie nga institucionet shtetërore.
Për më tepër, raporti i GRECO-së thekson se shumë institucione publike nuk i përmbushin detyrimet e tyre për transparencë proaktive, duke mos publikuar informacionin e nevojshëm për qytetarët dhe bizneset. Kjo ka çuar në një mungesë besimi në institucionet shtetërore dhe në një rritje të skepticizmit ndaj angazhimeve për luftimin e korrupsionit dhe promovimin e integritetit. Në këtë situatë, është e domosdoshme që organizatat e shoqërisë civile të kenë kurajon të veprojnë dhe të kërkojnë zbatimin e rekomandimeve të GRECO-së, duke kontribuar në forcimin e transparencës dhe llogaridhënies në Shqipëri.
Në praktikë, këto sfida manifestohen në mënyra shumë konkrete. Procedurat për kërkesat për informacion shpesh janë të ngarkuara dhe burokratike, duke përfshirë afate të gjata për përgjigje dhe dokumentacion të panevojshëm, që ngadalësojnë aksesin efektiv të qytetarëve dhe bizneseve.
Mungesa e mekanizmave të pavarur për mbikëqyrjen e qeverisë e bën të vështirë kontrollin mbi zbatimin e ligjit dhe redukton mundësinë për ankesa të efektshme në rast refuzimi ose vonese të informacionit. Për më tepër, praktikat e publikimit të dokumenteve administrative janë të kufizuara dhe jo sistematike; shumë institucione nuk publikojnë informacion proaktivisht, duke i lënë qytetarët të varen vetëm nga kërkesat individuale, që shpesh hasin pengesa administrative.
Edhe pse ekziston Ligji për të Drejtën e Informimit Publik, zbatimi i tij mbetet fragmentar dhe i vonuar, duke krijuar një hendek mes të drejtave ligjore dhe realitetit praktik, dhe duke e bërë të vështirë për qytetarët që të ushtrojnë këtë të drejtë në mënyrë efektive dhe në kohë të duhur.
Në këtë kuadër, sfida nuk është vetëm mungesa e guximit për të vepruar, por edhe pamjaftueshmëria e bashkëpunimit midis aktorëve të shoqërisë civile dhe institucioneve publike. Vetëm disa organizata ndjekin me rigorozitet implementimin e ligjit për të Drejtën e Informimit Publik, duke evidentuar mangësitë dhe sugjeruar praktika më të mira, ndërsa pjesa më e madhe nuk arrin të ndikojë në mënyrë të qëndrueshme. Veprimtaritë e monitorimit dhe sensibilizimit që ekzistojnë shpesh mbeten të izoluar, duke mos krijuar një rrjet mbështetës që të sigurojë akses të plotë dhe në kohë të informacionit publik.
Pa një koordinim më të fortë dhe përfshirje më aktive nga aktorë të ndryshëm, qoftë qytetarë, media apo organizata monitorimi institucionet nuk ndihen të detyruara të përmirësojnë praktikën e tyre, dhe kështu llogaridhënia reale mbetet e kufizuar.
Në kontekstin shqiptar, sfidat që GRECO evidenton bëhen edhe më të theksuara. Aktualisht, mungesa e një mekanizmi të pavarur mbikëqyrës me autoritet të plotë dhe burime të mjaftueshme bën që institucionet të mos ndihen të detyruara të zbatojnë ligjin për të Drejtën e Informimit Publik në mënyrë të plotë dhe në kohë. Procedurat ekzistuese të ankimit janë shpesh të ngarkuara dhe të vonuara, duke e bërë të vështirë për qytetarët dhe bizneset të ushtrojnë të drejtën e tyre në mënyrë praktike.
Për më tepër, kufizimet në qasje shpesh janë të paqarta ose të gabuara në ligj, duke lejuar interpretim të tejskajshëm nga institucionet dhe, si pasojë, pengojnë transparencën. Kjo situatë nxit një kulturë heshtjeje dhe kufizon besimin e qytetarëve në administratën publike, pasi informacioni që duhet të ishte i hapur dhe i disponueshëm për qytetarët mbetet shpesh i ndaluar ose i vonuar.
Nga këndvështrimi ynë, ky kombinim i mungesës së mbikëqyrjes efektive, procedurave të komplikuara dhe kufizimeve të paqarta ligjore e bën praktikisht të pamundur që e drejta për informacion të funksionojë si një mjet i vërtetë llogaridhënieje dhe transparence në Shqipëri. Pa adresimin e këtyre problematikave, ligji mbetet më shumë një parim formal sesa një instrument i prekshëm për qytetarët dhe bizneset, duke krijuar një hendek mes retorikës së transparencës dhe realitetit praktik.
Në realitetin shqiptar, mungesa e veprimit të institucioneve dhe e iniciativave të përhapura publike e bën praktikisht të vështirë ushtrimin e të drejtës për informacion. Vullneti për të monitoruar dhe kërkuar llogaridhënie mbetet i kufizuar dhe shpesh ngel vetëm në dorën e disa aktorëve të guximshëm të shoqërisë civile. Pa një kulturë të fortë transparence dhe pa mekanizma efektivë mbikëqyrës, ligji për të Drejtën e Informimit Publik rrezikon të mbetet një deklaratë formale ligjore, jo një realitet i prekshëm për qytetarët.
Vetëm kur institucionet shqiptare do të marrin përgjegjësinë e tyre dhe do të krijojnë praktika të qëndrueshme për zbatimin e ligjit, mund të flitet për transparencë të vërtetë, llogaridhënie dhe parandalim të korrupsionit. Deri atëherë, sfida mbetet e madhe dhe vetëm pak aktorë janë të gatshëm të veprojnë sipas standardeve ndërkombëtare të përcaktuara nga raportet si ai i GRECO-së, duke e bërë të qartë se përmirësimi i situatës kërkon angazhim institucional të qëndrueshëm dhe ndryshim kulturor.
[1] https://rm.coe.int/access-to-information-thematic-paper-final-for-publication-en-230625/4880289dcb
[2] https://rm.coe.int/grecorc5-2025-5-final-eng-2nd-compliance-report-albania-public/1680b4daab