Krahasimi ndërmjet 5 programeve politike për bujqësinë dhe zhvillimin rural 2025–2029

Për të strukturuar analizën krahasuese të tre programeve për bujqësinë 2025–2029 (Lëvizja BASHKË, Partia Mundësia dhe “Shqipëria Bëhet”), përdorim të njëjtën kornizë analitike me pesë shtylla vlerësimi: Kosto Buxhetore, Karakter Ndërhyrjeje, Impakt Ekonomik/Social, Afat Zbatimi dhe Vlerësim Final. Analiza do të ndahet në dy pjesë për arsye volumi. Pjesa e parë (A) është prezantimi për tre partitë e reja dhe pjesa e dytë (B) është për duopolin PS-PD.

A. Analizë krahasuese e kostos buxhetore dhe efekteve të programeve të bujqësisë dhe zhvillimit rural të Lëvizja BASHKË, Partia Mundësia dhe Shqipëria Bëhet
1. Analiza e Kostove Buxhetore

Programi	Kosto Totale (5 vite)	Kosto Vjetore	Pesha në Buxhetin Vjetor
Lëvizja BASHKË	420 mln €	84 mln €/vit	~1.1% e buxhetit / 0.3% e PBB
Partia Mundësia	122 mln €	5 mln €/vit	~0.065% e buxhetit
Shqipëria Bëhet	(nuk kemi të dhëna të plota, por referuar strukturës së zakonshme të programit, pritet më shumë se 300 mln €)	e lartë	e moderuar deri e lartë

🔹 Analizë logjike

• Lëvizja BASHKË ka programin më ambicioz financiarisht, me kosto që kërkon dyfishim të fondeve aktuale.
• Partia Mundësia është më konservatore buxhetorë, por me efekte të targetuara dhe rrezik më të ulët fiskal.
• Shqipëria Bëhet synon mbështetje gjithëpërfshirëse për gjithë sektorët agroushqimorë, prandaj pritet një kosto totale relativisht e lartë, por nuk jep transparencë të plotë në buxhetim.
  2. Karakteri i Ndërhyrjeve

Programi	Fokus Ndërhyrjeje	Tipologji	Karakteristikë dalluese
Lëvizja BASHKË	Investime kapitale dhe subvencione	Kapitale + operacionale + fiskale	Fabrika inputesh, reforma prone
Partia Mundësia	Sisteme qeverisjeje + financim privat	Institucionale + garanci financiare	Mbështetje për kredi + transparencë
Shqipëria Bëhet	Mbështetje të drejtpërdrejtë për fermerë	Subvencione, grante, programe sektoriale	Fokus te blegtoria, peshkimi, gratë fermere

🔸 Analizë logjike

• BASHKË kombinon ndërhyrje strukturore me operacione afatshkurtra.
• Mundësia fokusohet në efikasitet institucional dhe leverazhimin e kapitalit privat.
• Shqipëria Bëhet ka qasje sektoriale klasike me përhapje të gjerë në sektorët tradicionalë të bujqësisë.
  3. Impakti Ekonomik dhe Social

Programi	Pritshmëri në PBB bujqësore	Vendet e punës	Efekte të tjera
Lëvizja BASHKË	+1.0–1.3% në vit	5,000–8,000	Ulje informaliteti, përfshirje e lartë
Partia Mundësia	e lartë për fermerët formalë	jo e specifikuar	Modernizim, kreditim, rritje konkurrueshmërie
Shqipëria Bëhet	jo e matur në mënyrë specifike	e përqendruar në blegtori/bletari	Mbështetje për gratë, zinxhir i shkurtër furnizimi

✅ Analizë logjike

• BASHKË ka modelin më të detajuar dhe të parashikueshëm në terma të impaktit makro.
• Mundësia ofron ndikim të drejtpërdrejtë për fermerët, por më pak të matur në aspekt punësimi.
• Shqipëria Bëhet thekson impaktin social dhe demografik, sidomos për gratë dhe zonat e thella.

4. Koha e Zbatimit dhe Risku i Zvarritjes

Programi	Koha e zbatimit	Rreziku i zvarritjes
Lëvizja BASHKË	1–5+ vite	Mesatar–i lartë (sidomos reforma prone)
Partia Mundësia	1–3 vite	Ulët–mesatar (vetëm kreditimi kompleks)
Shqipëria Bëhet	2–4 vite (vlerësim)	Mesatar (program tradicional subvencioni)

⏳ Analizë logjike

• BASHKË ka zbatim të ngadaltë, por strukturalisht i qëndrueshëm.
• Mundësia ka zbatim të shpejtë për komponentët institucionalë.
• Shqipëria Bëhet ndjek modelin klasik me afate mesatare dhe pak komponentë të varur nga institucione të tjera.
  5. Vlerësim Përfundimtar i Fizibilitetit dhe Qëndrueshmërisë

Kriteri	Lëvizja BASHKË	Partia Mundësia	Shqipëria Bëhet
Realizueshmëria fiskale	E moderuar	Shumë e lartë	Mesatare
Qëndrueshmëri afatgjatë	E lartë	E lartë (nëse menaxhohet mirë)	E mesme
Rreziku i abuzimit	Mesatar	Ulët (strukturë transparente)	Mesatar–i lartë
Transformim sistemik	Po	Jo, por modernizon	Pjesërisht

Përfundim Strategjik

Programi	Profil Strategjik
Lëvizja BASHKË	Transformues – Kërkon buxhet më të madh dhe reforma, por synon ndryshim sistemik të bujqësisë shqiptare.
Partia Mundësia	Efiçente dhe fiskalisht konservatore – Jep impulse të shpejta me risk të ulët dhe bazë të mirë për rritje të qëndrueshme.
Shqipëria Bëhet	Tradicional dhe social – Ofron mbështetje të drejtpërdrejtë për kategori të ndjeshme, pa ndërhyrje strukturore të thella.

B. Analizë krahasuese e kostos buxhetore dhe efekteve të programeve të bujqësisë dhe zhvillimit rural të Partisë Demokratike dhe Partisë Socialiste për periudhën 2025–2029

1. Kostoja Buxhetore e Programeve

Partia Demokratike (PD)

• Shuma totale për katër vite (2025–2029): 790 milionë euro.
• Kosto vjetore: 197.5 milionë euro, ose rreth 2.6% të buxhetit kombëtar vjetor.
• Përmbajtja: Masa me kosto të lartë si ujitja dhe kthimi i emigrantëve, si dhe masa me kosto mesatare dhe të moderuara si arsimi bujqësor dhe lufta kundër korrupsionit.

Partia Socialiste (PS)

• Shuma totale për katër vite (2025–2029): 1.435 miliardë euro.
• Kosto vjetore: 358.7 milionë euro, ose 5.1% e buxhetit kombëtar.
• Përmbajtja: Investime të mëdha në projekte si 1,000 projekte bujqësore, ujitje për 60,000 ha, dyfishim i serave, dhe agroturizëm në zonat malore, ndërkohë që përfshihen subvencione dhe mbështetje për zhvillimin e sektorëve strategjikë.

Analizë krahasuese

PD ofron një program me kosto më të ulët se PS, por akoma është shumë më e lartë se buxheti aktual i sektorit të bujqësisë (2.8 herë më shumë). PS ka një program shumë më të gjerë dhe më të shtrenjtë, që përbën një rritje të madhe të kostove, gati 20 herë më shumë se buxheti i tanishëm.

2. Efektet Ekonomike dhe Sociale

Partia Demokratike (PD)

• Efektet Ekonomike: Rritja e konkurrencës dhe përpunimit, krijimi i sipërmarrjeve të reja, rritja e rendimentit dhe eksporteve, ulja e deficitit tregtar dhe përmirësimi i efikasitetit në bujqësi.
• Efektet Sociale: Përmirësimi i jetesës rurale, rritja e qëndrueshmërisë demografike, mbështetje për të rinjtë dhe emigrantët e kthyer, zvogëlimi i varfërisë, dhe mbrojtja e shëndetit dhe cilësisë së jetës.

Partia Socialiste (PS)

• Efektet Ekonomike: Rritje e prodhimit, ulje e varësisë nga importet, efikasitet më të lartë dhe ulje të deficitit tregtar, përmirësim i standardeve të ushqimit dhe sigurisë ushqimore.
• Efektet Sociale: Rritja e të ardhurave të fermerëve, zvogëlimi i varfërisë në zonat e thata, dhe ruajtja e trashëgimisë dhe popullsisë në zonat rurale.

Analizë krahasuese

Të dy programet parashikojnë efekte pozitive të konsiderueshme për bujqësinë dhe zhvillimin rural, por PD thekson një sërë masash që përmirësojnë konkurrencën dhe eksportet, ndërsa PS fokusohet më shumë në rritjen e kapacitetit të prodhimit dhe zhvillimin e agroturizmit si një burim i rëndësishëm i zhvillimit rural.

3. Fizibiliteti dhe Kthimi Ekonomik

Partia Demokratike (PD)

• Kostoja si përqindje e PBB-së: 0.78% e PBB-së.
• Burimet e mundshme të financimit: BE/IPA, deri në 200 milionë euro të zbatueshme.
• Rritja e PBB-së (efekti neto): 1.5%-2.0% kumulative në katër vite.
• Vende pune të reja: 20,000–25,000 në zonat rurale.
• Rritje e eksporteve: Deri në 200 milionë €/vit pas vitit 2029.

Partia Socialiste (PS)

• Kostoja si përqindje e PBB-së: 1.42% e PBB-së.
• Burimet e mundshme të financimit: BE/IPA, por kërkohet kapacitet i lartë absorbimi.
• Rritja e PBB-së: Efekti ekonomik është i mundshëm në teori, por pa një strukturim të brendshëm të detajuar.
• Rreziqet kryesore: Fragmentimi i politikave dhe mungesa e monitorimit të duhur.

Analizë krahasuese

Fizibiliteti dhe kthimi ekonomik i PD duket të jetë më i matshëm dhe më i mundshëm në terma të ndikimit në PBB dhe punësim, ndërsa PS, ndonëse ka potencial për rritje të madhe, ka një rrezik më të lartë për vonesa dhe keqmenaxhim të fondeve pa një planifikim të duhur dhe kapacitet të lartë administrativ.

4. Rrezik dhe Sfidat e Zbatimit

Partia Demokratike (PD)

• Sfidat kryesore: Kapaciteti planifikues dhe institucional mund të ndikojë në zbatimin efektiv të masave.
• Rekomandim: Hartimi i një Plani Kombëtar për Bujqësinë me indikatorë të matshëm dhe mekanizma monitorimi.

Partia Socialiste (PS)

• Sfidat kryesore: Rreziku i mbingarkesës për shkak të një programi shumë të gjerë dhe mungesa e një strukture të qartë të zbatimit.
• Rekomandim: Ristrukturimi i planifikimit dhe monitorimit, me një fokus të lartë në burimet financiare dhe kapacitetet e thithjes së fondeve.

Analizë krahasuese

PD dhe PS kanë sfida të ndryshme në lidhje me kapacitetin e zbatimit dhe menaxhimin e fondeve, me PD që kërkon një planifikim të fortë dhe PS që ka nevojë për strukturim të brendshëm për të shmangur fragmentimin dhe mbingarkesën.Nga sa më lart, rezulton se:

Partia Demokratike ofron një program më të përballueshëm dhe të përqendruar, me fokus në zhvillimin e qëndrueshëm të sektorëve bujqësorë dhe stimuj për të rinjtë dhe emigrantët e kthyer, por ka nevojë për kapacitete të forta planifikuese dhe implementimi.

Partia Socialiste ka një program më ambicioz dhe me kosto shumë më të lartë, që mund të sjellë efekte pozitive nëse financohet dhe zbatohet në mënyrë efektive, por ka më shumë rreziqe për mbingarkesë dhe dështim të përthithjes së fondeve pa një menaxhim të mirë të procesit.

Përfundim final për të pesë partitë (Bashkë, Mundësia, Shqipëria Bëhet, PS dhe PD):

• Lëvizja BASHKË ofron një program transformues me një qasje të thellë dhe strukturore, duke kërkuar buxhete të mëdha dhe investime kapitale. Ky program ka potencial për ndryshime sistemike në bujqësinë shqiptare, por mund të ketë rrezik të lartë për vonesa në implementim dhe realizimin e reformave të kërkuara.
• Partia Mundësia është më e fokusuar në efikasitetin institucional dhe menaxhimin e fondeve, duke ofruar një qasje konservatore buxhetore. Ajo mund të ofrojë impakte të drejtpërdrejta dhe rrezikon më pak në aspektin fiskal, por ka potencial të kufizuar për ndryshime sistemike.
• Shqipëria Bëhet ofron një program me fokus në mbështetje të drejtpërdrejtë për fermerët, veçanërisht në zonat rurale dhe për gratë fermere, me kosto të moderuara dhe një qasje tradicionale. Programi ka potencial social të lartë, por pa ndërhyrje të thella strukturore që mund të ndikojnë në ndryshime afatgjata.
• Partia Demokratike (PD) ka një program realist dhe të qëndrueshëm, me kosto më të ulët por me ndikim të drejtpërdrejtë në rritjen e konkurrencës dhe përpunimit, dhe mbështetje për sipërmarrjet e reja. Kostoja është relativisht e ulët dhe mund të financohet nga burime të mundshme si BE/IPA.
• Partia Socialiste (PS) ka një program të gjerë dhe ambicioz, që mund të sjellë rezultate të mëdha për rritjen e prodhimit dhe zhvillimin e agroturizmit. Megjithatë, ka një rrezik më të madh për keqmenaxhim të fondeve dhe vonesa në implementimin e projekteve të mëdha.

Në përfundim, çdo program ka forcën dhe dobësitë e veta, dhe ndihmojnë për të ofruar një gamë të gjerë mundësish për zhvillimin e sektorit të bujqësisë dhe zhvillimit rural në Shqipëri. Megjithatë, suksesi i realizimit do të varet nga aftësia për të menaxhuar fondet, për të krijuar koherencë institucionale dhe për të siguruar një administratë të fortë për zbatimin e masave.