Në diskutimin publik shqiptar, shpesh dëgjohet se vendi po “vrapon” drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Kjo shprehje pasqyron një klimë të përgjithshme politike ku integrimi evropian paraqitet si destinacion i afërt dhe pothuajse i pashmangshëm. Dhe në të vërtetë, dinamika diplomatike e këtij viti ka qenë e dukshme: takime të shpeshta me përfaqësues të Brukselit, deklarata optimiste nga liderët vendas dhe një angazhim i vazhdueshëm për të mbajtur integrimin në krye të agjendës politike.
Ky imazh i ndërtuar krijon perceptimin se Shqipëria është më afër se kurrë objektivit strategjik të saj.
Por kjo nuk është një dukuri e veçantë shqiptare.
Vendet e tjera të rajonit, si Maqedonia e Veriut apo Mali i Zi kanë kaluar në të njëjtën fazë, ku retorika politike përshpejtohej, ndërsa realiteti i reformave lëvizte më ngadalë.
Maqedonia e Veriut, për shembull, priti për vite hapjen e negociatave për shkak të çështjeve të emrit dhe bllokadave politike, ndonëse në diskursin e brendshëm u ushqye ideja se vendi ishte gati për integrim.
Mali i Zi gjithashtu u cilësua si “kampioni i rajonit” në negociata, por mbetet ende pa një afat të qartë për anëtarësim për shkak të ngecjeve në sundimin e ligjit dhe korrupsionin.
Një paralelizëm interesant mund të bëhet edhe me vendet e Europës Qendrore dhe Lindore që u anëtarësuan në vitin 2004.
Polonia, Hungaria dhe Sllovakia përjetuan gjithashtu një periudhë retorike të fortë integruese, me fushata të brendshme që mobilizonin opinionin publik rreth “shpejtësisë” së afrimit me Brukselin.
Por realiteti tregoi se vetëm ata që e lidhën këtë retorikë me reforma të thella dhe të matshme arritën të përmbushnin standardet e kërkuara. Ndërsa vende si Rumania e Bullgaria hynë me mekanizma shtesë monitorimi për shkak të boshllëqeve në sundimin e ligjit dhe korrupsionin.
Në këtë kuptim, “vrapi” politik i Shqipërisë nuk është unik. Ai ndjek një model tipik të vendeve që synojnë BE-në, ku diplomacia dhe deklaratat e forta shërbejnë për të mbajtur të gjallë momentum, por përballen me një realitet më të ngadaltë kur bëhet fjalë për standardet e vështira dhe reformën e qëndrueshme.
Nëse e përballim “vrapin” politik me përmbushjen e standardeve reale të BE-së, tabloja që del është shumë më e ndërlikuar.
Reforma në drejtësi ka sjellë përparime të dukshme, veçanërisht në procesin e vetting-ut, i cili ka larguar nga sistemi një numër gjyqtarësh e prokurorësh të dyshuar për korrupsion (Freedom House). Megjithatë, procesi shoqërohet ende me vonesa dhe ndikimi politik mbi sistemin gjyqësor nuk është eliminuar plotësisht, duke lënë të hapur pyetjen nëse sundimi i ligjit është vërtet i konsoliduar.
Në fushën e luftës kundër korrupsionit, SPAK ka ndërmarrë disa aksione të bujshme ndaj ish-zyrtarëve të lartë, gjë që shihet si shenjë e angazhimit për të goditur pandëshkueshmërinë (AP News). Por këto raste, ndonëse simbolike, nuk kanë ndryshuar faktin se korrupsioni mbetet i përhapur në jetën e përditshme. Sipas raportit të SELDI, Shqipëria mban një nga normat më të larta të korrupsionit në Ballkanin Perëndimor, me një pjesë të konsiderueshme të qytetarëve që raportojnë ryshfet si praktikë të zakonshme në marrëdhëniet me administratën publike (VoxNews).
Ky kontrast mes goditjeve në nivele të larta dhe pranisë së korrupsionit të përditshëm tregon një realitet ku reformat nuk kanë prekur ende strukturat themelore.
Edhe në fushën e lirive dhe të drejtave themelore, situata paraqitet e dyfishtë. Shqipëria ka përmirësuar kuadrin ligjor, por në praktikë, media mbetet shpesh nën presion politik dhe financiar, ndërsa lidhjet e pronarëve të saj me pushtetin e vënë në dyshim pavarësinë editoriale (RC Media Freedom). Transparenca e financimit politik vazhdon të jetë një tjetër pikë e dobët, pasi mungojnë mekanizmat e besueshëm të kontrollit dhe shpërndarja e fondeve shtetërore shpesh perceptohet si mjet për të ushtruar ndikim mbi median (Alice in Albania). Raporti i Freedom House thekson se Shqipëria, pavarësisht reformave, ende përballet me kufizime në liritë civile dhe pluralizmin politik (Freedom House).
Në anën ekonomike, tabloja është gjithashtu kontradiktore. Shqipëria ka njohur rritje ekonomike të qëndrueshme, por kjo rritje mbështetet kryesisht në sektorë të kufizuar si ndërtimi dhe shërbimet, ndërkohë që baza industriale dhe bujqësore mbeten të dobëta. Kjo strukturë e ngushtë ekonomike kufizon konkurrencën dhe krijon varësi të ndjeshme nga ciklet e tregut. Sipas analizave të Albanian Conservative Institute, sektori privat vuan nga ndërhyrjet shtetërore, mungesa e konkurrencës reale dhe favorizimi i kompanive të lidhura me pushtetin, ndërsa informaliteti vazhdon të mbetet i lartë (Albanian Conservative Institute).
Kjo e bën të qartë se, ndërsa retorika politike dhe diplomatike përpiqet të imponojë idenë e një “vrapi” drejt BE-së, ritmi i përmbushjes së standardeve është dukshëm më i ngadalshëm. Shqipëria po tregon dëshirën për integrim, por përballë kushteve të matshme që BE vendos, ajo ende ndodhet në një proces të gjatë dhe sfidues reformash që nuk mund të arrihet thjesht me shpejtësi politike.
Pra, vrapi politik ekziston, por hapat e standardeve janë dukshëm më të ngadaltë. Ky kontrast nuk është thjesht një detaj teknik, por një pengesë thelbësore që përcakton fatin e procesit të integrimit.
Politika mund të krijojë imazhe të shpejtësisë dhe entuziazmit, por Bashkimi Evropian mat progresin me instrumente të tjera: pavarësinë e gjyqësorit, uljen e korrupsionit, respektimin e lirive themelore dhe funksionimin e një ekonomie konkurruese.
Këto janë standarde të prekshme, të matshme dhe të pakapërcyeshme. Nëse Shqipëria do të vazhdojë të mbështetet vetëm te diplomacia dhe retorika, rreziku është që “vrapi” i sotëm të shndërrohet në zhgënjim nesër, ashtu siç ka ndodhur me vende të tjera të rajonit që u lodhën duke premtuar pa sjellë rezultate reale. Sfida e vërtetë nuk është të mbash ritmin e takimeve dhe deklaratave, por të përkthesh këtë energji politike në reforma që ndryshojnë jetën e qytetarëve dhe që e bëjnë shtetin funksional sipas standardeve evropiane.
Harmonia mes shpejtësisë politike dhe përmbushjes së reformave është thelbësore për integrimin në BE. Qeveria e Shqipërisë dhe gjithë opozita dhe organizatat civile të pakorruptuara duhet të tregojnë se punojnë bazuar në rezultate të prekshme në sundimin e ligjit, luftën ndaj korrupsionit dhe funksionimin e një ekonomie të ndershme.
Deri tani, vrapi politik mbetet më i dukshëm se progresi real, dhe standardet evropiane ende nuk janë arritur plotësisht.
Suksesi i procesit nuk matet me deklarata dhe imazhe, por me reforma të konsoliduara dhe rezultate konkrete që ndikojnë jetën e qytetarëve.