Analizë krahasuese e programeve zgjedhore për sektorin e Mjedisit, dhe Planifikimit Urban (2025-2029)

Analiza e programeve zgjedhore për periudhën 2024–2030 të katër partive politike kryesore në Shqipëri, që përfshijnë Partinë Socialiste (PS), Partinë Demokratike (PD), Shqipëria Bëhet dhe Lëvizja Bashkë (Partia Mundësia nuk ka premtime/programe specifike), ofron një mundësi të vlefshme për të vlerësuar angazhimet e këtyre partive ndaj sektorëve të mjedisit dhe planifikimit urban. Ky sektor është jo vetëm një prioritet i rëndësishëm për zhvillimin ekonomik dhe social, por gjithashtu ka një ndikim të drejtpërdrejtë në cilësinë e jetës së qytetarëve dhe mbrojtjen e resurseve natyrore.

Për të vlerësuar realizueshmërinë dhe efikasitetin e premtimeve të bëra nga këto parti, kemi përdorur Indeksin e Fizibilitetit, një mjet analitik që merr parasysh faktorët ekonomikë, administrativë dhe socialë për të vlerësuar mundësitë e realizimit të këtyre premtimeve. Ky indeks e vlerëson çdo program përmes një sërë indikatorësh që përfshijnë aspektet e mundësive financiare, kapacitetit administrativ dhe ndikimit të mundshëm afatgjatë.

Në këtë analizë, do të shqyrtojmë premisat dhe detajet kryesore të secilës palë politike në lidhje me mjedisin dhe planifikimin urban, si dhe mundësinë e realizimit të tyre duke përdorur Indeksin e Fizibilitetit. Analiza do të ndihmojë në identifikimin e forcave dhe dobësive të secilit program dhe do të japë një pasqyrë më të qartë për qytetarët mbi mundësitë e realizimit të premtimeve të bëra nga këto parti.

Çdo parti ka parashikuar dhe premton masat e saj për mbrojtjen e mjedisit dhe zhvillimin urban, dhe analiza jonë do të ofrojë një pasqyrë të thellë mbi mundësitë e realizimit të këtyre angazhimeve.

1. Partia Socialiste (PS): Strategjia Mjedisore dhe Urbanistike (2024-2030)

Premtimet Kryesore:

• Mbrojtja e 22% të territorit si zona të mbrojtura (70 milionë euro)
• Përmirësimi i menaxhimit të mbetjeve dhe riciklimit (100 milionë euro)
• Digjitalizimi i kadastrës dhe legalizimi i pronave (110 milionë euro)

Përparësitë – PS ka një plan të strukturuar dhe të balancuar që synon investime të konsiderueshme në sektorët e mbrojtjes së mjedisit dhe modernizimin administrativ. Fokusimi në menaxhimin e mbetjeve dhe digjitalizimin e pasurive të paluajtshme do të sjellë përfitime të dukshme në afatgjatë, përfshirë rritjen e turizmit dhe përmirësimin e sigurisë së pronës. Ky plan është i orientuar në investime afatgjata që mund të kontribuojnë në zhvillimin e qëndrueshëm të territorit.

Dobësitë – Projekti ka një varësi të madhe nga implementimi në nivel lokal. Kapacitetet administrative dhe burimet financiare lokale mund të jenë të pamjaftueshme për realizimin e këtyre projekteve në mënyrë të suksesshme. Gjithashtu, mungesa e një plani të detajuar operacional dhe i një mbështetjeje të ngushtë institucionale mund të paraqesë sfida për realizimin e projekteve.

Indeksi i Fizibilitetit: 4.2/5 – Ky rezultat tregon se, megjithëse ka një plan të fortë, ka nevojë për menaxhim të ngushtë dhe mbështetje të vazhdueshme institucionale për të siguruar që projektet të realizohen pa pengesa.

2. Partia Demokratike (PD): Mjedisi dhe Klimat

Premtimet Kryesore

• Transpozimi i legjislacionit BE (25–40 milionë euro)
• Infrastruktura mjedisore dhe mbetje (120–200 milionë euro)
• Edukimi dhe ndërgjegjësimi për mjedisin (5–10 milionë euro)

Përparësitë – PD e ka të qartë se zhvillimi i një infrastrukture mjedisore dhe mbrojtja e zonave të mbrojtura janë thelbësore për një zhvillim të qëndrueshëm. Ajo fokusohet në integrimin e legjislacionit të BE-së dhe përdorimin e fondeve ndërkombëtare për të realizuar këto projekte. Ky qasjen ofron mundësi të shumta për të realizuar investime dhe përmirësime, duke pasur një mbështetje të mundshme nga partnerët ndërkombëtarë.

Dobësitë – Pavarësisht përfitimeve afatgjata, kjo paketë ka një kosto të lartë dhe do të kërkojë një menaxhim të kujdesshëm të fondeve ndërkombëtare. Rreziku kryesor është burokracia dhe varësia nga financimi dhe mbështetje nga jashtë, e cila mund të vonojë realizimin e premtimeve të partisë.

Indeksi i Fizibilitetit: 3.9/5 – Ky rezultat tregon se, ndonëse plani është ambicioz dhe i mundshëm, ka disa rreziqe që lidhen me menaxhimin e fondeve dhe koordinimin ndërkombëtar për realizimin e tij.

3. Shqipëria Bëhet: Mjedisi dhe Turizmi

Premtimet Kryesore

• Rimbursimi i biletave dhe investimet në turizëm (~13 milionë euro)
• Reforestimi dhe mbrojtja e pyjeve (~14.25 milionë euro)

Përparësitë – Shqipëria Bëhet ka një qasje të qartë për zhvillimin e turizmit dhe mbrojtjen e mjedisit. Investimet në turizmin detar dhe malor do të kontribuojnë në rritjen e ekonomisë lokale dhe punësimin. Reforestimi është një hap i rëndësishëm për përmirësimin e kushteve mjedisore dhe klimatik, duke pasur një ndikim pozitiv në biodiversitetin dhe stabilitetin ekosistemik.

Dobësitë – Pavarësisht peshores së ulët të buxhetit të parashikuar, implementimi mund të përballet me vështirësi në menaxhimin e projekteve mjedisore dhe turistikë. Pa një strategji të qartë menaxhimi, të ardhurat nga turizmi mund të jenë të paqëndrueshme, duke pasur ndikim negativ në zhvillimin afatgjatë.

Indeksi i Fizibilitetit: 4.6/5 – Ky plan ka një realizueshmëri të lartë, dhe ndikimi në ekonomi dhe mjedis do të jetë i dukshëm, por kërkon një menaxhim të fortë dhe një mbështetje të qëndrueshme për të shmangur vështirësitë e mundshme.

4. Lëvizja Bashkë: Strategji Ekologjike dhe Sociale

Premtimet Kryesore

• Përmirësimi i strategjive mjedisore për zonat e mbrojtura, riciklimin dhe ndotjen.
• Masa specifike për energjinë e pastër dhe ekosistemet detare.

Përparësitë – Lëvizja Bashkë ka një strategji të theksuar për mbrojtjen e biodiversitetit, energjinë e pastër dhe riciklimin. Fokusimi në mbrojtjen e natyrës dhe mbështetje për ekosistemet detare është një hap i nevojshëm për ruajtjen e mjedisit dhe burimeve natyrore. Kjo strategji është e orientuar drejt përmirësimit të kushteve mjedisore, me një qartësi të lartë në qëllimet dhe masat e planifikuara.

Dobësitë – Megjithatë, mungesa e një detajimi të hollësishëm të buxhetit dhe mundësive të financimit mund të shkaktojë vështirësi në realizimin e premtimeve të parashikuara. Po ashtu, mund të hasë pengesa në zbatimin e masave për ekosistemet detare, ku infrastruktura mund të jetë e papërshtatshme për sfidat që përballet ky sektor.

Indeksi i Fizibilitetit: 4.8/5 – Ky plan ka një realizueshmëri shumë të lartë, dhe duke qenë i qartë dhe i drejtuar nga qëllime ekologjike konkrete, ka mundësi të pasqyrojë rezultate të prekshme dhe pozitive për mjedisin.

Ndotja nga ndërtimet urbane, zhvillimi i turizmit dhe aktivitete të tjera industriale si industria minerare dhe hidrokarburet përbëjnë një kërcënim të madh për mjedisin dhe shëndetin publik. Nga ajo që vihet re në analizën e programeve të katër partive politike, adresimi i këtyre problemeve është i kufizuar dhe shpesh nuk trajtohet në detaje, veçanërisht në lidhje me ndikimet e drejtpërdrejta që ndotja industriale ka në shëndetin e popullsisë.

Ja si i adreson secila parti këto çështje:

Partia Socialiste (PS)
Ndërtimet urbane dhe zhvillimi i turizmit përmenden më shumë nga perspektiva e menaxhimit të mbetjeve dhe zhvillimit të qëndrueshëm, por jo gjithnjë në kontekstin e ndikimeve negative që mund të vijnë nga ndërtimet dhe turizmi në shëndetin publik.
Industria minerare dhe hidrokarburet nuk përmenden drejtpërdrejt në program, megjithëse është e njohur se Shqipëria ka një prani të rëndësishme të aktiviteteve minerale dhe hidrokarbureve që ndikojnë në mjedis dhe shëndet. Plani i PS mund të përfshijë nismat e përgjithshme të mbrojtjes mjedisore, por nuk ka një fokus të qartë në trajtimin e ndotjes që vjen nga këto industri dhe ndikimin e saj në shëndetin e individëve.
Partia Demokratike (PD)
PD ka një fokus në përmirësimin e infrastrukturës mjedisore, përfshirë menaxhimin e mbetjeve dhe rehabilitimin e pyjeve, që ndihmon indirekt në përmirësimin e kushteve mjedisore, por nuk ka një përshkrim të qartë dhe të thelluar të masave për të adresuar ndikimet e ndotjes nga industrinë minerare, hidrokarburet dhe ndotësit industrialë të tjerë në shëndet.
Legjislacioni dhe ndihma ndërkombëtare janë përmendur, por përballë këtyre sfidave mjedisore dhe shëndetësore, është e paqartë se si PD do të ndërmarrë masa konkrete për të mbrojtur shëndetin publik nga këto burime ndotësish.
Shqipëria Bëhet
Programi i Shqipërisë Bëhet fokusohet më shumë në zhvillimin e turizmit dhe reforestimin, pa adresuar në mënyrë të drejtpërdrejtë ndikimet negative që mund të vijnë nga ndotja industriale.
Nuk ka një përmendje të qartë të ndotjes nga industria minerare, hidrokarburet dhe ndotësit që vijnë nga aktivitetet industriale. Megjithatë, programi përmend ndikimin e mundshëm të turizmit në mjedis, por nuk ka detaje të mjaftueshme në lidhje me ndikimet e ndotjes që mund të shkaktohen nga turizmi i pazhvilluar mirë dhe ndikimet e tij në shëndetin publik.
Lëvizja Bashkë
Lëvizja Bashkë ka një fokus të qartë në mbrojtjen e biodiversitetit dhe menaxhimin e ndotjes, por ashtu si partitë e tjera, nuk ka një analizë të thelluar për ndotjen specifike që vjen nga industria minerare dhe hidrokarburet.
Përqendrimi është kryesisht në energinë e pastër dhe mbrojtjen e zonave të mbrojtura, por nuk përmenden masat specifike për të adresuar ndikimet e ndotjes industriale në shëndetin publik. Megjithatë, kjo parti ka një plan të përgjithshëm për riciklimin dhe menaxhimin e ndotjes, por pa ndonjë theks të veçantë për ndotjen nga burime të tilla të rëndësishme.

Të gjitha partitë e përmendin ndotjen dhe menaxhimin e mjedisit si një nga prioritetet, por ka një mungesë të dukshme të masave konkrete për të adresuar ndikimet specifike të ndotjes nga ndërtimet urbane, industria minerare, hidrokarburet, dhe turizmi masiv. Nuk është trajtuar në detaje ndotja që vjen nga këto sektorë, dhe as nuk ka një fokus të qartë në pasojat shëndetësore të ndotjes industriale, që përbëjnë një rrezik të madh për shëndetin e popullsisë.
Një element kritik që mungon në shumicën e programeve është përfshirja e analizave të ndikimit të ndotjes në shëndet, duke përfshirë masat për reduktimin e rrezikut për shëndetin publik, si dhe një fokus më të thelluar në ndihmën dhe mbështetje për qytetarët e prekur nga ndotja në zonat e industrisë dhe të zhvillimit urban. Ajo që ka nevojë për një vëmendje më të madhe është implementimi i masave për mbrojtjen e shëndetit publik nga këto burime ndotëse.

Përmbledhje Krahasuese

Partia	Indeksi i Fizibilitetit	Forcat Kryesore	Dobësitë dhe Rreziqet
Partia Socialiste	4.2/5	Investime të balancuara, fokus në turizëm dhe administratë	Varet nga implementimi lokal, sfida administrative
Partia Demokratike	3.9/5	Fokus në legjislacion, fonde ndërkombëtare	Varësia nga fonde të jashtme, burokracia
Shqipëria Bëhet	4.6/5	Strategji e fortë për turizmin dhe mbrojtjen e mjedisit	Monitorim dhe menaxhim i pasigurtë, strategji turizmi
Lëvizja Bashkë	4.8/5	Qartësi dhe fokus në mbrojtjen e natyrës dhe energjinë e pastër	Pa një detajim të financimit, mundësi mbifaturimi

Përmes vlerësimit të Indeksit të Fizibilitetit, rezulton se Lëvizja Bashkë është më e suksesshme në adresimin e mjedisit dhe planifikimit urban, duke ofruar një plan të qartë dhe të realizueshëm për mbrojtjen e natyrës dhe energjinë e pastër. Ky plan është i orientuar drejt zbatimit konkret dhe ofron një bazë të fortë për realizimin e angazhimeve të tij. Pas Lëvizjes Bashkë, Shqipëria Bëhet dhe Partia Socialiste shfaqen si përkrahëse të një balance të mirë midis premtimeve dhe mundësive financiare, duke ofruar projekte që mund të realizohen nëse menaxhohen siç duhet dhe përfitojnë mbështetje të duhur institucionale dhe financiare. Megjithatë, të dyja këto parti hasin sfida përsa i përket implementimit të projekteve dhe administratës lokale, që mund të ndalojnë arritjen e rezultateve të pritura.

Në fund, Partia Demokratike ka një plan më të shtrenjtë dhe me një varësi të madhe nga financimet ndërkombëtare, që mund të ndikojnë në realizimin e premtimeve të saj. Kjo varësi mund të krijojë sfida për koordinimin e fondeve dhe mundësinë e vonesave në zbatim për shkak të burokracisë dhe procedurave të kërkuara nga partnerët ndërkombëtarë. Kjo është një nga arsyet pse indeksi i fizibilitetit për PD është më i ulët se për partitë e tjera, duke theksuar nevojën për një menaxhim më të ngushtë të burimeve financiare dhe një strategji më të qartë për implementimin e projekteve.

Të gjitha partitë kanë përmendur ndotjen si një problem mjedisor që duhet adresuar, përmes masash të ndryshme si menaxhimi i mbetjeve, reforestimi, ndihma për energjinë e pastër dhe rritja e ndërgjegjësimit publik. Ndërkohë, çdo plan ka intensitet dhe fokus të ndryshëm në adresimin e këtij problemi, duke reflektuar angazhimin dhe mundësitë për zbatimin e masave përkatëse. Mungesa e një linje politike të qartë dhe të strukturuar “të gjelbër” në programet e partive politike, apo edhe vetë mungesa e ofertave politike nga ndonjë parti e gjelbër tregon një sensibilizim të dobët të popullatës ndaj problemeve mjedisore dhe një angazhim ende të pamjaftueshëm nga ana e politikës.
Përfundimisht, ka ende kohë për partitë të shprehen dhe të ofrojnë zgjidhje më të detajuara për ato aspekte që mungojnë apo janë të pamjaftueshme në programet e tyre, siç është adresimi i ndotjes, e cila është një problem i rëndësishëm për mjedisin dhe shëndetin publik. Kjo është një mundësi që partitë të bëjnë përpjekje më të thelluara dhe të hartojnë strategji të qarta që synojnë përballimin e ndikimeve të dëmshme nga aktivitetet industriale, ndërtimet urbane dhe turizmi, duke siguruar që ato të jenë të qëndrueshme dhe të mbështesin shëndetin e qytetarëve në periudhën afatgjatë.