A përkojnë modelet e qeverisjeve në vendet ballkanike me modelin autokratik?

Zhvillimet e fundit në qeverisjet e vendeve të Ballkanit Perëndimor tregojnë se shumë prej tyre lëvizin në një zonë të ndërmjetme midis demokracisë dhe autokracisë.
Këto modele shpesh përshkruhen si demokraci hibride, ku elementët demokratikë bashkëjetojnë me praktikat autokratike. Kjo nuk do të thotë se këto vende janë plotësisht autokratike, por disa zhvillime tregojnë tendenca që bien ndesh me demokracinë e mirëfilltë dhe janë më afër një qasjeje autokratike.

1. Elementët që mbështesin modelin autokratikNë shumë vende të Ballkanit, partitë në pushtet kanë tendencë të kontrollojnë institucionet publike për të përforcuar pushtetin e tyre. Kjo përfshin gjykatat, mediat dhe administratën publike.Serbia ka një centralizim të pushtetit në duart e presidentit Aleksandar Vučić, me kritika për mungesë të pavarësisë së institucioneve dhe zbehje të lirisë së medias.Në Malin e Zi, qeveritë e njëpasnjëshme janë akuzuar për kapjen e institucioneve dhe krijimin e një rrjeti klientelist.Në Shqipëri, partia në pushtet shpesh kontrollon institucionet kyçe, duke kufizuar rolin e opozitës dhe duke minimizuar balancën e pushteteve.Qeveritë e fundit kanë pasur një dominim të fortë mbi institucionet publike dhe median, duke reduktuar hapësirën për debate të pavarura, transparencë dhe llogaridhënie.Në Kosovë aktualisht nuk ekziston një regjim autokratik i plotë, por, si në shumë vende të tjera të rajonit, mund të identifikohen disa tendenca apo praktika që përmbajnë elemente autoritare ose që cenojnë parimet demokratike. Në disa raste, qeveria shihet si tepër e fuqishme në krahasim me institucionet e tjera si kuvendi dhe gjyqësori, duke reduktuar kontrollin dhe balancën e pushteteve.Qeveria aktuale, e cila ka një shumicë të fortë në kuvend, ndonjëherë akuzohet për centralizim të vendimmarrjes.Bosnja dhe Hercegovina aktualisht përballet me sfida të mëdha politike, ekonomike dhe sociale, që burojnë nga struktura e saj komplekse qeverisëse dhe tensionet etnike.

Në shumë vende aktualisht në Ballkan, media është nën presion politik ose ekonomik, duke e bërë të vështirë kriticizmin e pushtetit.Maqedonia e Veriut, Serbia dhe Shqipëria specifikisht përballen me kritika për përqendrimin e mediave kryesore në duart e disa biznesmenëve të lidhur me pushtetin.

2. Zhvillime që bien ndesh me autokracinëDisa vende, si Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut kanë bërë përpjekje për të forcuar pavarësinë e gjyqësorit dhe për të luftuar korrupsionin, edhe pse zbatimi mbetet sfidues.Procesi i integrimit në BE kërkon standarde demokratike, transparencë dhe reforma. Kjo ka ushtruar presion mbi vendet për të promovuar praktika demokratike.Kosova dhe Mali i Zi kanë avancuar në reformat për të përmbushur kriteret evropiane.

Në të gjitha vendet e Ballkanit, qytetarët kanë treguar një gatishmëri për të reaguar kundër abuzimeve me pushtetin, duke organizuar protesta masive për të kërkuar transparencë dhe llogaridhënie.

3. Pse ka kontradiktë mes zhvillimeve dhe modelit autokratik?Ballkani mbetet një rajon në tranzicion demokratik. Elementët e demokracisë ekzistojnë, por janë të brishtë dhe të ndërthurur me praktika autoritare të trashëguara nga regjimet e së kaluarës.Bashkimi Evropian dhe SHBA kanë një ndikim të fortë në rajon, duke kërkuar përparim demokratik. Ky presion shpesh bie ndesh me interesat e qeverive që përpiqen të ruajnë kontrollin politik.

Dy fytyrësitë e politikës janë forma më kontradiktore e qeverive. Qeveritë në Ballkan shpesh ndjekin reforma për të përmbushur kërkesat ndërkombëtare, por në të njëjtën kohë përdorin praktika autokratike për të konsoliduar pushtetin e brendshëm.

4. Përqindja e qeverisjes autoritareBazuar në raportet më të fundit[1]:
   Freedom House i kategorizon shumicën e vendeve të Ballkanit Perëndimor si “pjesërisht të lira”, duke treguar një përzierje të elementeve autoritare dhe demokratik, ku:
   – Vendet si Serbia dhe Mali i Zi kanë një prirje më të lartë autoritare, me një përqindje prej rreth 50-60% të praktikave të qeverisjes që korrespondojnë me modelet autoritare.
   – Shqipëria, Kosova, dhe Maqedonia e Veriut qëndrojnë më pranë demokracive hibride, me rreth 30-40% të praktikave që mund të kategorizohen si autoritare.
   Indeksi i Demokracisë i The Economist (2024) rendit këto vende si “demokraci hibride”, që zakonisht nënkupton një balancë prej 40-60% elemente autoritare dhe demokratike, në varësi të vendit dhe zhvillimeve specifike.

5. Tendencat për rritjen e elementeve autoritareNë disa vende të Ballkanit, ka tendenca për rritje të elementeve autoritare, të cilat përfshijnë:

Serbia ka shënuar regres në demokraci që nga viti 2015. Në vitin 2025, tendenca drejt një qeverisjeje më autoritare mbështetet nga centralizimi i pushtetit te presidenti dhe kufizimi i lirisë së medias. Serbia aktualisht po përballet me një situatë politike komplekse, e cila kombinon aspekte të demokracisë formale me elemente autokratike.

Mali i Zi ka përjetuar ndryshime të rëndësishme politike pas dekadash sundimi nga një parti e vetme, Partia Demokratike e Socialistëve (DPS), e cila ishte në pushtet për mbi 30 vite. Megjithatë, reformat dhe konsolidimi i një demokracie funksionale ende mbeten sfiduese. Edhe pse ndryshimet politike kanë hapur rrugë për reforma, përpjekjet për të luftuar korrupsionin dhe për të reformuar institucionet kanë qenë të ngadalta dhe shpesh të bllokuara nga interesat politike. Struktura të ndërtuara gjatë sundimit të gjatë të DPS mbeten ende aktive në shumë institucione, duke penguar pavarësinë dhe funksionimin e tyre.

Në mbyllje,

Në Shqipëri nuk mund të flitet për një regjim të pastër autokratik në kuptimin klasik, por elemente autokratike janë të dukshme në përqendrimin e pushtetit, dobësinë e institucioneve dhe kufizimin e lirisë së shprehjes. Këto janë sinjale që kërkojnë vëmendje për të siguruar që demokracia funksionale të mos degradojë më tej.

Kosova ruan një sistem demokratik dhe institucionet e saj funksionojnë në një kornizë kushtetuese që garanton liri dhe të drejta themelore. Megjithatë, elementet si përqendrimi i pushtetit, dobësitë institucionale, korrupsioni dhe tensionet politike mund të konsiderohen si sfida që, nëse nuk adresohen, mund të shfaqin tendenca autoritare. Këto janë çështje që kërkojnë monitorim dhe përmirësim për të forcuar demokracinë në vend.

Ndryshimet politike në Malin e Zi përfaqësojnë një hap të rëndësishëm drejt demokracisë, por progresi në reforma mbetet i ngadalshëm për shkak të trashëgimisë së sundimit të gjatë të DPS, polarizimit politik, dhe sfidave të brendshme e ndërkombëtare. Për të siguruar një demokraci funksionale dhe përparim të qëndrueshëm, është e domosdoshme që qeveritë e ardhshme të përqendrohen në forcimin e institucioneve, luftën kundër korrupsionit dhe përfshirjen e të gjitha grupeve sociale në proceset vendimmarrëse.

Serbia është një vend me sfida të mëdha në përforcimin e demokracisë dhe reformave. Sundimi i gjatë i një partie politike dhe lidershipi i fortë i Presidentit Aleksandar Vuçiç kanë ngritur shqetësime për përqendrimin e pushtetit dhe dobësimin e institucioneve demokratike. Ndërsa ka një sistem politik formal demokratik, elementet autokratike, përqendrimi i pushtetit, dobësia e institucioneve dhe lidhjet komplekse me aktorët ndërkombëtarë pengojnë progresin e saj.

Maqedonia e Veriut ka bërë përparime të rëndësishme drejt stabilitetit dhe integrimit ndërkombëtar, veçanërisht në NATO dhe drejt BE-së. Megjithatë, sfida të mëdha mbeten, si përmirësimi i sundimit të ligjit, lufta kundër korrupsionit, dhe balancimi i tensioneve ndëretnike. Progresi do të varet nga aftësia e qeverisë për të zbatuar reformat, për të ruajtur stabilitetin politik dhe për të përshpejtuar procesin e integrimit europian.

Bosnja dhe Hercegovina ndodhet në një situatë delikate, ku polarizimi etnik dhe bllokimet politike pengojnë përparimin. Përparësia kryesore mbetet ndërtimi i institucioneve funksionale, forcimi i sundimit të ligjit dhe lufta kundër korrupsionit. Megjithatë, ndihma ndërkombëtare dhe presioni për reforma janë jetike për të siguruar stabilitetin dhe përparimin drejt integrimit europian.

Zhvillimet në qeverisjet e Ballkanit tregojnë një përzierje të demokracisë dhe autokracisë. Ndërsa reformat dhe integrimi evropian nxisin praktika demokratike, qeveritë shpesh përdorin metoda autokratike për të mbajtur pushtetin. Kjo krijon një kontradiktë që nuk e bën rajonin as tërësisht demokratik dhe as plotësisht autokratik, por të karakterizuar nga një model hibrid të qeverisjes.

[1] Për të përcaktuar përqindjen e qeverisjes autoritare në vendet e Ballkanit Perëndimor dhe tendencat për rritje, është e rëndësishme të përdoren tregues si Indeksi i Demokracisë i The Economist, raportet e Freedom House, dhe V-Dem Institute, që matin elementët autoritarë dhe demokratikë në qeverisje.