Mediat kanë një rol të fuqishëm si kanale marketingu për politikanët dhe partitë politike, duke shfrytëzuar potencialin e tyre për të shpërndarë mesazhe dhe imazhe që ndihmojnë në formimin e perceptimeve publike. Politikanët përdorin mediat për të promovuar jo vetëm platforma dhe programet e tyre, por gjithashtu për të krijuar një lidhje emocionale me audiencën, ku premtimet dhe promovimet bëhen një mjet për të tërhequr mbështetje.
Në këtë kontekst, pavarësisht përmbajtjes së saktë ose të realizuar të premtimeve, mediat janë ato që krijojnë narrativën e fuqishme që ngulitet në mendjen e votuesve.
Kjo ka një efekt të dyfishtë.
Në një anë, mund të ngjallë entuziazëm dhe pasion, duke mbajtur qytetarët të lidhur me politikën. Në anën tjetër, politika përfshin gjithnjë e më shumë taktika marketingu që e bëjnë të vështirë dallimin midis interesave të publikut dhe atyre të politikanëve.
Moraliteti dhe integriteti, dy elemente që duhet të jenë themelore për çdo sistem politik, shpesh kalojnë në plan të dytë, kur fokusi është te mbijetesa politike dhe tërheqja e votuesve. Kjo çon në një rreth vicioz, ku çdo qeveri mundohet të përdorë median për të përforcuar imazhin e saj, duke u munduar të minimizojë kritikën dhe të mbështesë agjendën e saj politike.
Ky model politik e bën të vështirë krijimin e një komunikimi të ndershëm dhe të hapur me publikun, duke shndërruar mediat në vegla të kontrolluara nga qeveritë dhe duke injoruar funksionin e tyre të vërtetë si mbikëqyrës të pushtetit dhe mbrojtës të interesit publik.
Mungesa e pavarësisë dhe keqpërdorimi i mediave
Mjeti më i zakonshëm për të kontrolluar mediat është joshja e drejtuesve të mediave me favore materiale dhe përfitime personale. Politikanët shpesh ofrojnë mundësi financiare, kontrata të favorshme shtetërore ose akses në informacion të privilegjuar për drejtuesit e mediave, duke siguruar kështu që ata të shmangin përballjen me kritika ose hetime të mundshme. Drejtuesit e mediave që duan të ruajnë burimet e tyre të të ardhurave, shpesh e keqpërdorin misionin e tyre publik në këmbim të favorshmërisë që vjen nga pushteti.
Ky fenomen i keqpërdorimit të mediave për interesat e pushtetit ose vetëpërdorimit nga pronarët e tyre për të bërë biznes të pandershëm ka krijuar një cikël të përsëritur në dy dekadat e fundit, ku çdo qeveri e re toleron dhe mbron interesat e pushtetit me mediat për të krijuar një “spektakël politik” që tërheq mbështetje dhe minimizon kundërshtarët. Ky “karusel” i premtimeve dhe promovimeve politike, i shoqëruar me mbështetje mediatike, bëhet një element i domosdoshëm për të mbajtur votuesit të angazhuar, veçanërisht para zgjedhjeve.
Pyetja që lind është: A duhet të ketë sens mase në këtë proces?
Përgjigjja është po, pasi ky model i përsëritur është radioaktiv për demokracinë dhe për zhvillimin e një shoqërie të drejtë dhe të informuar.
Në kontekstin shqiptar, mungesa e pavarësisë së medias dhe zhvillimi i një sistemi demokratik të shëndetshëm kërkon një ndryshim të thellë në kulturën politike dhe sociale. Kultura politike e trashëguar gjatë periudhës mbi 35-vjeçare ka krijuar një shoqëri që është e prirur të dëgjojë liderët dhe të mos kërkojë llogari për vendimet që ata marrin. Kultura e “përuljes” ndaj liderëve dhe mungesa e kërkesës për llogari janë elemente që e bëjnë të vështirë zhvillimin e një shoqërie të fortë dhe të përgjegjshme.
Për të dalë nga ky rreth vicioz dhe për të krijuar një shoqëri që kërkon llogaridhënie dhe respekton pavarësinë e mediave, Shqipëria ka nevojë për reforma të thella që përfshijnë disa aspekte.
Së pari, është e nevojshme të krijohet një sistem i qëndrueshëm financiar për mediat, ku ato të kenë mundësinë të financohen në mënyrë të pavarur dhe të mos varen nga qeveria apo interesat private të lidhura me politikat. Mediat e pavarura mund të financohen përmes një kombinimi mekanizmash që sigurojnë autonominë e tyre. Një nga mënyrat kryesore është krijimi i fondeve publike të menaxhuara nga institucione të pavarura, duke garantuar transparencë dhe paanshmëri në shpërndarjen e granteve për gazetarinë cilësore. Gjithashtu, mund të zhvillohen modele abonimi dhe donacionesh, ku lexuesit dhe qytetarët mbështesin financiarisht median që vlerësojnë.
Sw dyti wshtw garantimi i transparencës financiare të mediave si një instrument thelbësor për ruajtjen e pavarësisë së tyre. Një nga mënyrat më efektive është publikimi i rregullt i burimeve të financimit, duke bërë të qarta të ardhurat nga reklamat, donacionet, grantet apo abonimet. Në këtë proces, auditimet e pavarura ndihmojnë në verifikimin e këtyre burimeve dhe shmangien e ndikimeve të fshehura. Gjithashtu, regjistrimi i detyrueshëm në baza të dhënash publike ofron transparencë mbi pronësinë dhe financimin e mediave, duke minimizuar manipulimet. Për të shmangur ndërhyrjet politike apo ekonomike, është e rëndësishme të vendosen rregulla të qarta mbi financimin publik dhe privat, duke kufizuar mbështetjen nga burime me konflikt interesi. Teknologjia mund të luajë gjithashtu një rol të rëndësishëm, duke krijuar platforma dixhitale që mundësojnë monitorimin e transaksioneve financiare. Vetëm përmes këtyre mekanizmave mund të sigurohet një mjedis mediatik i pavarur, i besueshëm dhe i mbrojtur nga presionet e jashtme.
Një tjetër hap i rëndësishëm është përforcimi i legjislacionit dhe zbatimi korerekt që garanton pavarësinë e mediave, duke ndaluar çdo formë presioni të drejtpërdrejtë apo tërthortë nga politikanët dhe krijimin e institucioneve të pavarura që mbikëqyrin dhe sigurojnë që mediat të veprojnë sipas standardeve profesionale dhe etike.
Në këtë drejtim, Shqipëria ka mundësi të shkojë në rrugën e vendeve që kanë dalë nga ky cikël. Vendet e tilla si Estonia, që ka krijuar një mjedis të pasur dhe të pavarur mediatik, janë shembuj të suksesshëm. Estonia ka investuar në teknologji dhe ka mbështetur krijimin e një ekosistemi të pavarur mediatik, ku qytetarët kanë mundësi të marrin informacion të saktë dhe të pavarur. Përveç Estonisë, shembuj të tjerë të suksesshëm të krijimit të një mjedisi të pavarur dhe transparent mediatik vijnë nga vende si Finlanda, Suedia dhe Gjermania. Në Finlandë, qeveria nuk ndërhyn drejtpërdrejt në financimin e mediave, por ofron grante për gazetarinë investigative dhe mbështet platformat mediatike përmes fondeve publike të menaxhuara nga institucione të pavarura. Ky model ka ndihmuar në krijimin e një peizazhi mediatik të besueshëm dhe të lirë nga ndikimi politik.
Suedia ka një qasje të ngjashme, ku një pjesë e financimit publik shkon për median e pavarur përmes një skeme të subvencioneve transparente, ndërkohë që legjislacioni ndalon përqendrimin e tepërt të pronësisë mbi media për të ruajtur pluralizmin. Në Gjermani, sistemi i financimit të shërbimit publik të mediave është një shembull i qëndrueshëm, ku qytetarët paguajnë një tarifë të caktuar për transmetuesit publikë si ARD dhe ZDF. Ky sistem u mundëson mediave të ruajnë një pavarësi të madhe financiare nga qeveria dhe nga interesat private.
Edhe vende si Sllovenia dhe Çekia kanë bërë hapa për të garantuar transparencën dhe qëndrueshmërinë financiare të mediave. Sllovenia ka vendosur rregulla të rrepta për publikimin e financimeve dhe ndalimin e ndërhyrjeve të drejtpërdrejta politike, ndërsa në Çeki, shoqëria civile dhe organizatat mediatike kanë krijuar fondacione të pavarura që mbështesin gazetarinë e lirë.
Këta shembuj tregojnë se financimi i qëndrueshëm dhe i pavarur i mediave është i mundur përmes kombinimit të rregulloreve të forta, mbështetjes së pavarur financiare dhe rolit aktiv të shoqërisë civile në mbrojtjen e gazetarisë së lirë. Shqipëria mund të mësojë nga këto modele për të ndërtuar një sistem mediatik më transparent dhe të pavarur nga ndikimet politike dhe ekonomike.
Organizatat e shoqërisë civile mund të luajnë një rol kyç në rritjen e pjesëmarrjes qytetare dhe forcimin e kërkesës për llogaridhënie nga politikanët përmes disa mekanizmave praktikë. Së pari, ato mund të organizojnë fushata të gjera informuese për të edukuar qytetarët mbi të drejtat e tyre dhe rëndësinë e pjesëmarrjes në proceset demokratike. Për shembull, në Poloni, organizatat joqeveritare kanë përdorur platformat digjitale dhe rrjetet sociale për të shpërndarë informacione të qarta dhe të kuptueshme mbi ndikimin e politikave publike në jetën e përditshme të qytetarëve, duke rritur kështu ndërgjegjësimin politik dhe angazhimin e tyre.
Një tjetër qasje efektive është organizimi i forumeve publike dhe debateve midis qytetarëve dhe përfaqësuesve politikë. Kjo praktikë është përdorur me sukses në vende si Danimarka dhe Holanda, ku krijimi i hapësirave për dialog të drejtpërdrejtë u ka dhënë qytetarëve mundësinë të sfidojnë politikanët dhe të kërkojnë transparencë në vendimmarrje.
Përveç kësaj, organizatat mund të krijojnë dhe promovojnë platforma digjitale të specializuara për monitorimin e premtimeve elektorale dhe transparencën e qeverisë. Një model i suksesshëm është “Democracy Club” në Mbretërinë e Bashkuar, e cila grumbullon të dhëna mbi premtimet e politikanëve dhe e bën informacionin të aksesueshëm për publikun në mënyrë që qytetarët të mund të verifikojnë nëse përfaqësuesit e tyre po mbajnë fjalën. Një rast i njgjashëm është edhe “Polifakt” apo “Faktoje” në Shqipëri, që kanë si qëllim monitorimin e premtimeve elektorale dhe transparencën e qeverisë. Kjo është një iniciativë e rëndësishme për forcimin e transparencës dhe mbajtjen e politikanëve përgjegjës për angazhimet e tyre.
Nëse këto mekanizma do të aplikoheshin në Shqipëri, ato do të ndihmonin në rritjen e pjesëmarrjes qytetare dhe do të detyronin politikanët të jenë më të përgjegjshëm për veprimet e tyre.
Për të dalë nga ky “hamok” dhe për të krijuar një sistem më të fortë dhe të qëndrueshëm demokratik, Shqipëria ka nevojë për një angazhim të përgjithshëm nga qytetarët, shoqëria civile, mediat dhe politikanët.
Vetëm përmes një transformimi të thellë kulturor dhe institucional mund të ndërtojmë një shoqëri të fortë dhe të përgjegjshme.