Fundi i një qeverisjeje autokratike vjen si rezultat i ndërthurjes së disa faktorëve që lidhen me dobësimin e pushtetit të saj dhe fuqizimin e kundërshtarëve apo rrethanave që e sfidojnë. Këta faktorë mund të analizohen në aspektet politike, ekonomike, sociale dhe ndërkombëtare:
Së pari është dobësimi i legjitimitetit të brendshëm.
Pakënaqësia e popullit, e cila vjen nga rritja e varfërisë, korrupsioni, kufizimi i lirive dhe pabarazia mund të shkaktojnë revoltë masive.
Ndërsa, fragmentimi i elitës është një tjetër ndikues në këtë drejtim. Nëse grupe të brendshme në elitën qeverisëse fillojnë të kundërshtojnë liderin për interesa personale apo frikë nga humbja e pushtetit, qeverisja mund të destabilizohet.
Humbja e mbështetjes së institucioneve kyçe, si ushtria, policia dhe administrata civile luajnë rol vendimtar, pasi mungesa e mbështetjes së tyre dobëson regjimin.
Së dyti janë krizat ekonomike.
Keqmenaxhimi ekonomik, i cili sjell rritje çmimesh, papunësi dhe stok borxhi të lartë krijojnë kushte të vështira financiare dhe fiskale, që shtojnë presionin buxhetor ndaj regjimit. Katastrofat natyrore që qeveria nuk mund t’i përballojë shpesh ekspozojnë dobësitë e saj.
Sanksionet ndërkombëtare janë masa e fundit dhe kanë të bëjnë me kufizimet ekonomike dhe politike nga shtetet e tjera mund të izolojnë regjimin dhe ta bëjnë atë të paqëndrueshëm.
Së treti janë lëvizjet sociale dhe protestat.
Nëse autokracia mbështetet në një ideologji që humbet popullaritetin, regjimi mund të dështojë.
Organizimi i opozitës është primar në këtë qasje. Lëvizjet e organizuara kundër regjimit, si partitë politike, shoqëria civile ose sindikatat, janë thelbësore për sfidimin e autokracisë.
Nëse protestat përfshijnë një numër të madh qytetarësh dhe janë të qëndrueshme, ato mund të destabilizojnë regjimin.
Së katërti është presioni ndërkombëtar.
Fuqitë e huaja mund të mbështesin opozitën ose të kërkojnë ndryshim përmes kanaleve diplomatike.
Mospërkrahja ndërkombëtare është një tjetër ndikues në rastin e rrëzimit të autokracisë. Një autokraci që humb legjitimitetin në arenën ndërkombëtare mund të izolohet, duke përkeqësuar pozitat e saj.
Thënë përmbledhtazi, një qeverisje autokratike mbaron kur përplasen dobësitë e saj të brendshme me presionin e jashtëm dhe të brendshëm. Procesi është shpesh i gjatë, i vështirë dhe i pasigurt, por zakonisht përshpejtohet nga një moment kritik ose krizë që shpërthen sistemin ekzistues.
Në rastin e Shqipërisë në vitin 2025, si një vit zgjedhor është e rëndësishme të analizohen dinamikat aktuale dhe faktorët që mund të ndikojnë në një ndryshim të mundshëm politik ose në dobësimin e një qeverisjeje që perceptohet si autokratike nga disa segmente të shoqërisë.
Ne kemi realizuar një analizë të cilën e kemi bazuar në disa faktorë potencialë për të gjykuar mbi qasjet e mundshme:
1. Tendencat aktuale mbi situatën politike dhe sociale në Shqipëri
Qeveria ka një ndikim të madh mbi institucionet e pavarura si media, segmente të enteve rregullatore dhe institucioneve të pavarura që votohen nga Kuvendi. Megjithatë, shihet se ka një ndikim më të vogël tek administrata zgjedhore, apo kryesisht institucionet e drejtësisë. E gjitha kjo dikton logjikën se mund të ketë pak hapësirë për një sfidim me sukses të status quo-së aktuale në favor të qeverisë.
Problemet e mëdha sociale dhe morale, si korrupsioni dhe emigrimi masiv vazhdojnë të rriten dhe ato janë potenciale që mund të forcojnë opozitën dhe të nxisin mobilizimin qytetar.
Deri më tani, lëvizjet sociale në Shqipëri nuk kanë qenë të qëndrueshme dhe shpesh janë fragmentuar, por një vit zgjedhor mund të ndryshojë situatën.
Nëse opozita aktuale, e distancuar nga partitë e reja paraqesin një alternativë të besueshme dhe liderë që arrijnë të mbledhin mbështetje të gjerë, kjo po që mund të sfidojë qeverisjen aktuale me forcën e shembullit.
Ndërkohë, partnerët strategjikë të Shqipërisë, si BE dhe SHBA, kanë pasur një rol kritik në stabilizimin e politikës shqiptare dhe mund të ushtrojnë presion për zgjedhje të ndershme dhe demokratike.
2. Faktorët ekonomikë
Remitancat janë një burim i rëndësishëm për ekonominë shqiptare, por ato nuk po përmirësojnë kushtet për shumicën e popullsisë që mbetet në vend edhe pse kjo mangësi është rikuperuar nga të ardhurat informale nga vizitorët e shumtë në Shqipëri në dy vitet e fundit.Papunësia ka ardhur në nivele minimale me 10.2%, por më shumë kjo shihet si një rezultat statistikor, për arsye të pakësimit të numrit të fuqisë punëtore, se sa të zënies me punë afatgjatë dhe të qëndrueshme të të rinjve, të cilët përbëjnë 20% të të papunëve në vend.
Nëse situata ekonomike përkeqësohet për shkak të zhvillimeve gjeopolitike dhe gjeoekonomike nga tregjet e huaja dhe qeveria nuk do arrijë të përballojë përmbushjen e programit të premtuar, atëherë mund të shtohet pakënaqësia ndaj saj.
Rritja e tensioneve ekonomike, ashtu si po ndodh midis prodhimit dhe importit shpesh çon në humbjen e mbështetjes për një qeveri që shihet si e paaftë për të adresuar këto çështje.
3. Mundësitë për opozitën politike
Fragmentimi aktual i opozitës është problemi më i madh i saj. Opozita në Shqipëri ka vuajtur historikisht nga përçarjet e brendshme dhe mungesa e një vizioni të përbashkët.
Nëse opozita nuk arrin të paraqitet si një alternativë e fortë dhe e besueshme, qeveria aktuale mund të ruajë kontrollin megjithë problemet dhe konsumin e lartë në tre mandate qeverisje.
Presioni për reforma zgjedhore dhe monitorimi ndërkombëtar mund të sigurojnë një garë më të drejtë.
Opozita e ka jetike të mobilizojë votuesit e rinj dhe ata të zhgënjyer, pasi vetëm kjo mund të sjellë një ndryshim të rëndësishëm.
Ndërkohë që viti 2025 është një mundësi për të sfiduar një qeverisje që perceptohet si autokratike, suksesi i një ndryshimi varet nga forca e opozitës, pjesëmarrja qytetare dhe presioni ndërkombëtar.
Megjithatë, historia e politikës shqiptare tregon se ndryshimet rrënjësore kërkojnë jo vetëm vullnet politik, por edhe një vizion të qartë për të adresuar problemet që shqetësojnë qytetarët.