Projektet kryesore nga investimet publike pas 12 viteve qeverisje dhe reforma, 2013 – 2024

Për periudhën 2013-2024, qeverisja socialiste në Shqipëri ka ndërmarrë një numër të konsiderueshëm projektesh dhe investimesh publike, të cilat kanë synuar zhvillimin e infrastrukturës, rritjen ekonomike dhe përmirësimin e shërbimeve publike.

Disa prej këtyre investimeve dhe projekteve kryesore përfshijnë.
1. Infrastruktura rrugore dhe transporti
Rruga e Arbrit. Një projekt strategjik për lidhjen më të mirë të Tiranës me rajonin e Dibrës dhe Maqedoninë e Veriut.
Rehabilitimi i autostradave dhe rrugëve lokale. Përmirësime në rrugët kombëtare si ajo Tiranë-Durrës dhe akset jugore si Bypass-i i Fierit dhe Vlorës.
Modernizimi i porteve dhe aeroporteve. Përfshirë zgjerimin e Aeroportit të Rinasit dhe hapjen e Aeroportit të Kukësit dhe atij të Vlorës. Megjithatë, infrastruktura ende e pakompletuar nuk po shërben potencialisht si katalizator ekonomik, duke shtuar një barrë financiare për ekonominë dhe qytetarët në disa raste.
2. Energjia dhe mjedisi
Hidrocentrale dhe energjia e rinovueshme. Investime në hidrocentrale të rinj dhe nxitja e prodhimit të energjisë nga burime diellore dhe era.
Projekte mjedisore. Përmirësimi i menaxhimit të mbetjeve, projekte për pastrimin e lumenjve dhe krijimi i hapësirave të gjelbra urbane, si Parku i Liqenit në Tiranë.
3. Arsimi dhe shëndetësia
“Programi i 300 shkollave”. Ndërtimi ose rehabilitimi i institucioneve arsimore, sidomos pas tërmetit të vitit 2019.
Spitale dhe qendra shëndetësore. Ndërtimi ose rikonstruksioni i spitaleve si ai i Fierit dhe qendrave shëndetësore në të gjithë vendin.
Partneritetet Publiko-Private (PPP). Programe të financuara për shërbime si sterilizimi i mjeteve kirurgjikale dhe dializa.
4. Zhvillimi ekonomik dhe turizmi
Transformimi i zonave turistike. Investime në qytete si Berati, Gjirokastra, dhe bregdeti i jugut për të promovuar turizmin kulturor dhe atë bregdetar.
Zonat industriale dhe ekonomike. Hapja e zonave të lira ekonomike dhe përmirësimi i infrastrukturës për bizneset.
5. Transformimi urban
Pazari i Ri dhe Sheshi Skënderbej. Riorganizimi i hapësirave publike dhe projekte për rritjen e turizmit urban në Tiranë dhe qytete të tjera.
Projekte strehimi social. Ndërtimi i banesave sociale dhe përballimi i nevojave pas tërmetit të 2019.
6. Digjitalizimi dhe teknologjia
Platforma online për shërbimet publike. Sistemi i-Albania është shtrirë për të ofruar një gamë të gjerë shërbimesh administrative për qytetarët dhe bizneset.
Modernizimi i administratës publike. Investime në teknologji për të reduktuar burokracinë dhe rritur transparencën.
Kritika dhe sfida
Ndërsa investimet e përmendura janë prezantuar si arritje madhore, ka pasur edhe kritika të forta, përfshirë.
Borxhi i lartë publik. Financimi i shumë projekteve përmes PPP-ve ka ngarkuar buxhetin me detyrime afatgjata.
Prioritizimi jo i barabartë. Akuzat për përqendrim të investimeve në zona të caktuara, ndërsa rajone të tjera mbeten të zhvilluara pak.
Transparenca dhe korrupsioni. Projekti për inceneratorët dhe disa koncesione të tjera janë kritikuar për mungesë transparence dhe dyshime për korrupsion.
Këto investime përbëjnë një trashëgimi të rëndësishme, por ndikimi i tyre afatgjatë do të vlerësohet më qartë në vitet që vijnë.

Vlerësimi i ndikimit afatgjatë të investimeve publike të periudhës 2013–2024 nga qeverisja socialiste varet nga disa faktorë kryesorë që lidhen me cilësinë, qëndrueshmërinë dhe përfitimin e tyre ekonomik dhe social. Ja disa aspekte të analizës.

1. Ndikimi ekonomik
Pozitiv.
Rritja e konkurrencës dhe lidhjes ekonomike. Përmirësimi i infrastrukturës rrugore dhe transportit (p.sh., Rruga e Arbrit, Bypass-i i Fierit) krijon mundësi për tregti më të shpejtë dhe më pak kosto për bizneset dhe fermerët.
Nxitja e turizmit. Investimet në zona si bregdeti i jugut dhe qytete historike (Berat, Gjirokastër) pritet të rrisin të ardhurat nga turizmi për dekada.
Energjia e rinovueshme. Investimet në energji diellore dhe hidrocentrale mund të ulin varësinë nga importet e energjisë, duke ndikuar pozitivisht në bilancin tregtar.
Negativ.
Borxhi publik dhe kostot e PPP-ve. Projektet me kosto të lartë, sidomos ato të financuara përmes PPP-ve, mund të kufizojnë buxhetin për investime të tjera në dekadat e ardhshme për shkak të detyrimeve financiare.

2. Ndikimi social
Pozitiv.
Përmirësimi i cilësisë së jetës. Projekte si shkollat e reja, qendrat shëndetësore dhe banesat sociale ndihmojnë shtresat më të prekshme dhe rrisin qasjen në shërbime bazë.
Digjitalizimi. Platforma si e-Albania përmirësojnë ndjeshëm shërbimet për qytetarët dhe reduktojnë korrupsionin e mundshëm në administratë.
Negativ.
Ndikimi i pamjaftueshëm në rajonet e pazhvilluara. Shumë rajone, si Verilindja ose zona të largëta rurale, mund të mbeten me ndikim të kufizuar nga këto investime për shkak të përqendrimit të tyre në zona urbane dhe turistike.

3. Ndikimi mjedisor
Pozitiv.
Projekte mjedisore. Përmirësimi i menaxhimit të mbetjeve dhe krijimi i hapësirave të gjelbra në qytete ndihmojnë në uljen e ndotjes dhe përmirësimin e cilësisë së ajrit.
Energji e pastër. Investimet në energji të rinovueshme kontribuojnë në qëndrueshmërinë ekologjike.
Negativ.
Ndikimi i ndërtimeve masive. Projekte infrastrukturore të mëdha mund të kenë degraduar zona natyrore të paprekura, duke ulur vlerën afatgjatë të trashëgimisë natyrore.

4. Ndikimi institucional dhe politik
Pozitiv.
Rritja e kapaciteteve publike. Investimet në digjitalizim dhe modernizimin e shërbimeve publike forcojnë funksionimin institucional të shtetit.
Promovimi i Shqipërisë ndërkombëtarisht. Projekte infrastrukturore dhe zhvillimi urban mund të ndihmojnë në imazhin e Shqipërisë si destinacion investimesh dhe turizmi.
Negativ.
Korrupsioni dhe transparenca. Çështje të tilla si koncesionet e inceneratorëve apo shërbimeve të tjera kanë krijuar dyshime për menaxhim të dobët dhe mungesë llogaridhënieje. Nëse këto çështje nuk adresohen, ato mund të minojnë besimin e publikut në institucione.

5. Kohezioni rajonal
Pozitiv.
Përmirësimi i lidhjeve. Projekte infrastrukturore si Rruga e Arbrit dhe rehabilitimi i rrugëve rurale ndihmojnë në lidhjen më të mirë të rajoneve me tregjet kombëtare dhe ndërkombëtare.
Negativ.
Pabarazia rajonale. Nëse investimet vazhdojnë të përqendrohen në qendrat urbane dhe turistike, rajonet e varfra mund të mbeten pas në zhvillim ekonomik dhe social.

Ndikimi afatgjatë i investimeve publike të periudhës 2013-2024 ka potencial të jetë i rëndësishëm, por do të varet nga mënyra se si këto projekte do të mirëmbahen dhe menaxhohen në të ardhmen.
Përfitimet do të jenë të qëndrueshme vetëm nëse:
– Borxhi dhe detyrimet nga PPP-të nuk tejkalojnë kapacitetet financiare të vendit.
– Investimet shpërndahen në mënyrë më të barabartë në të gjitha rajonet.
– Rritet transparenca dhe përgjegjshmëria në menaxhimin e projekteve.
– Prioritizohen investime që kanë ndikim të drejtpërdrejtë në rritjen ekonomike dhe mirëqenien sociale.

Në një periudhë afatgjatë (10-20 vjet), këto investime mund të bëjnë një diferencë të rëndësishme në zhvillimin ekonomik të Shqipërisë, por sfidat e brendshme dhe ato globale (si ndryshimet klimatike apo krizat ekonomike) do të jenë përcaktuese për suksesin e tyre.