Problematikat në financimin e partive politike në fushatën zgjedhore në Shqipëri

Financimi i partive politike dhe fushatave zgjedhore është një proces thelbësor për sigurimin e konkurrencës së barabartë dhe transparencës në zgjedhjet demokratike. Megjithatë, ky proces përballen me një seri problemesh dhe sfidash në Shqipëri, të cilat mund të ndikojnë në integritetin e procesit zgjedhor dhe të mundësojnë përdorimin e burimeve për qëllime të tjera jashtë normave ligjore dhe etike. Këtu më poshtë janë disa nga problemet kryesore që hasen në financimin e partive politike gjatë fushatave zgjedhore.

1. Donacione të paligjshme dhe të pa deklaruara

Një prej problematikave më të theksuara është pranimi i donacioneve të paligjshme ose që nuk deklarohen në mënyrë të rregullt. Ky fenomen ndodh për disa arsye, të tilla si:
Donacione jashtë limitit të përcaktuar ligjor. Donacione që kalojnë shumën e lejuar nga ligji[1] mund të mos deklarohen ose mund të regjistrohen në mënyrë të pasaktë për të shmangur pasojat ligjore.
Donacione anonime.  Ka raste kur donatorët e mundshëm nuk identifikohen, duke krijuar hapësira për abuzime dhe ndikime të padëshiruara.
Lidhje me interesa të paligjshme. Në disa raste, mund të ndodhin donacione nga persona ose entitete që mund të kenë interesa të padëshiruara dhe të cilat nuk duhen të ndikojnë në politikën zgjedhore.
Donacionet e pa deklaruara dhe të paligjshme mund të dëmtojnë ndershmërinë e procesit zgjedhor dhe të krijojnë mundësi për korrupsion dhe favorizim të individëve dhe grupeve të caktuara.

2. Përdorimi i fondit publik për qëllime të pa ligjshme

Një tjetër problematikë është përdorimi i fondeve që shteti ofron për partitë politike, për qëllime që nuk kanë të bëjnë me fushatën zgjedhore. Disa nga shkeljet mund të përfshijnë:
Përdorimi për shpenzime të tjera personale. Partitë mund të përdorin fonde që janë ndarë për fushatën për shpenzime që nuk janë të lidhura drejtpërdrejt me aktivitetet e fushatës (p.sh., udhëtime personale, pagë e tepërt për persona jashtë strukturave të fushatës, etj.).
Shpenzimet e tepruara për reklama dhe promovime. Përdorimi i fondeve shtetërore për të mbuluar shpenzime mediatike që janë më të larta se nevojat reale të fushatës është një formë tjetër abuzimi.
Ky përdorim i fondeve publike jashtë qëllimeve të fushatës i dëmton barazinë e konkurrencës zgjedhore, duke favorizuar partitë më të pasura dhe duke cenuar integritetin e procesit zgjedhor.

3. Mungesa e transparencës në përdorimin e fondeve

Një tjetër sfidë e rëndësishme është mungesa e transparencës në përdorimin e fondeve të mbledhura nga partitë politike. Partitë shpesh mund të fshehin informacionin në lidhje me burimet e financimit dhe shpenzimet e fushatës. Disa aspekte të këtij problemi përfshijnë:
Raporte të pa plota ose të pasakta. Edhe pse ligji kërkon raportim të detajuar të shpenzimeve, disa parti mund të paraqesin raporte të mangëta, duke i bërë të vështira verifikimet e vërteta të shpenzimeve të tyre.
Mungesa e mbikëqyrjes të pavarur. Disa herë, mekanizmat mbikëqyrës mund të jenë të kufizuar në mundësitë dhe kapacitetet e tyre për të kontrolluar dhe verifikuar të gjitha burimet dhe shpenzimet e fushatës.
Mungesa e transparencës çon në krijimin e mundësive për abuzim me fondet e fushatës, duke e bërë më të vështirë për qytetarët dhe autoritetet të kenë një pamje të qartë të shpenzimeve të fushatave dhe mundësitë për korrupsion rriten.

4. Përdorimi i mjeteve të pafavorshme për konkurrencë të drejtë

Shumë herë, partitë më të pasura mund të përdorin mjete që favorizojnë fushatën e tyre në mënyrë të pandershme. Disa nga praktikat e tilla janë:
Konsolidimi i të dhënave personale të votuesve. Përdorimi i të dhënave personale të votuesve për qëllime të fushatës mund të jetë një praktikë jo e ndershme, kur partitë përdorin informacionin për të targetuar grupe të caktuara në mënyra që mund të minojnë konkurrencën e ndershme.
Manipulimi i mediatikës dhe propagandës. Ndërmarrja e fushatave të rreme ose të manipuluara në mediat sociale ose televizive mund të ndihmojë për të favorizuar një palë, duke cenuar barazinë e konkurencës.
Kjo mund të sjellë një ndikim të padrejtë në zgjedhje, duke i dhënë mundësi partive më të pasura të ushtrojnë një ndikim të madh mbi opinionin publik dhe votuesit, duke krijuar një konkurrencë të pasinqertë.

5. Mungesa e mbikëqyrjes dhe posaçërisht pas zgjedhjeve

Një tjetër problem është mungesa e një mbikëqyrjeje të vazhdueshme pas zgjedhjeve. Pasi zgjedhjet janë mbyllur dhe partitë janë shpallur fituese, verifikimi i përdorimit të fondeve mund të ndalojë ose të zvogëlohet.
Kontroll i dobët pas fushatës. Disa partitë mund të mos e shohin të nevojshme të mbajnë përgjegjësi për mënyrën se si janë përdorur fondet pasi zgjedhjet janë mbyllur, duke i lejuar ato të shmangin kontrollet. Mungesa e mbikëqyrjes pas zgjedhjeve mund të çojë në mos respekting të rregullave dhe abuzim të mëtejshëm me fondet.

6. Influenca e oligarkëve dhe interesave të mëdha ekonomike

Një tjetër aspekt kritik është ndikimi që mund të kenë oligarkët dhe interesat e mëdha ekonomike në financimin e fushatave zgjedhore. Donacione të mëdha nga individë ose kompani të fuqishme mund të ndikojnë në vendimmarrjen politike dhe të krijojnë një përfaqësim të deformuar të interesave të qytetarëve.
Kur politikanët janë të varur nga financues të pasur, ka mundësi që ato të japin prioritet interesave të mëdha përpara atyre të qytetarëve të zakonshëm.
Problematikat që lidhen me financimin e fushatave politike në Shqipëri janë të ndryshme dhe të shumta, duke përfshirë donacione të paligjshme, përdorim të fondeve për qëllime personale, mungesë transparence dhe sfida të tjera. Për të siguruar një proces zgjedhor të ndershëm dhe të barabartë janë të nevojshme masa më të forta kontrolli, përmirësime në transparencë dhe zbatimi i rregullave për të parandaluar ndikimet e paautorizuara dhe korrupsionin.

[1] Për sa i përket limitit të donacioneve, disa nga rregullat kryesore janë:
Donacione individuale. Një individ mund të kontribuojë me një shumë maksimale prej 5,000,000 lekë për çdo parti politike për një periudhë zgjedhore (nuk mund të bëhen jashtë këtij afati).
Donacione nga persona juridikë (kompani, organizata). Një person juridik mund të kontribuojë deri në një shumë maksimale prej 10,000,000 lekë për çdo parti politike gjatë një periudhe zgjedhore.
Donacione anonime. Donacionet anonime janë të ndaluara, dhe çdo donacion duhet të regjistrohet dhe të jetë i identifikueshëm me emrin dhe të dhënat e donatorit.
Donacione të tjera. Partitë janë gjithashtu të detyruara të mbajnë regjistra të detajuar për çdo donacion, dhe ato duhet të raportojnë në Autoritetin e Mbikëqyrjes së Financave të Partive Politike.