Analizë mbi kapacitetet fiskale dhe premtimet elektorale

Të ardhurat e buxhetit të shtetit dhe kufizimet fiskale
Në vitin 2025, buxheti i shtetit parashikon të ardhura fiskale prej 709.8 miliardë lekësh (rreth 7.1 miliardë euro). Struktura e të ardhurave për disa tatime ndë më kryesoret është si më poshtë:

• TVSH = 236 miliardë lekë (33.3% e të ardhurave)
• Tatim fitimi = 65.7 miliardë lekë (9.3%)
• Tatimi mbi të ardhurat personale = 70 miliardë lekë (9.8%)

Kjo ndarje tregon një varësi të lartë nga TVSH-ja, një taksë regresive që godet më fort shtresat e varfra. Kjo duhet të ndikojë mbi premtimet politike për një pjesë të të ardhurave që janë objekt i premtimit pë taksën e sheshtë, që zënë jo më shumë se 20% të të ardhurave tatimore. Ndërkohë, tatimi mbi fitimin dhe të ardhurat personale kanë një peshë të vogël, duke lënë hapësirë të kufizuar për rritje të ndjeshme të shpenzimeve publike pa ndryshime strukturore në politikën fiskale.

🗳️ Premtimet elektorale të Berishës (Partia Demokratike – PD) dhe ndikimi fiskal

Sali Berisha ka bërë disa premtime që ndikojnë drejtpërdrejt buxhetin e shtetit:

Rritja e pagës mesatare në 1200 euro

Aktualisht, paga mesatare në Shqipëri është 770 euro. Rritja në 1200 euro përfaqëson një rritje prej 55.8%.

• Në administratën publike punojnë rreth 80,000 punonjës.
• Aktualisht, nëse paga mesatare e tyre është 770 euro, kostoja mujore e pagave është rreth 61.6 milion euro, ose 740 milion euro në vit.
• Me rritjen e premtuar në 1200 euro, kostoja mujore do të arrinte në 96 milion euro, ose 1.15 miliard euro në vit.

Kjo do të thotë se qeveria do të kishte nevojë për rreth 410 milion euro shtesë në vit vetëm për pagat e administratës publike. Kjo shumë përfaqëson rreth 5.8% të të ardhurave totale të buxhetit, një barrë e rëndë që nuk mund të mbulohet pa rritje të borxhit ose të ardhurave fiskale.

📈 Rritja e pagës minimale me 25%

• Paga minimale aktuale është 40,000 lekë. Një rritje prej 25% do ta çonte në 50,000 lekë.
• Kjo do të rriste kostot për bizneset private, duke ndikuar në rritjen e çmimeve ose uljen e vendeve të punës.
• Në sektorin publik, kjo rritje do të krijonte efekte zinxhir në rritjen e pagave të niveleve të tjera dhe do të shtonte kostot e sigurimeve shoqërore të mbuluara nga shteti.

⛽ Ulja e çmimit të naftës

Berisha ka premtuar të ulë çmimin e naftës në nivelin më të ulët në rajon.

• Shqipëria ka një nga çmimet më të larta të naftës për shkak të taksave të larta mbi karburantet.
• Nëse këto taksa ulen, të ardhurat e buxhetit do të ulen ndjeshëm, duke krijuar mungesë financimi për shpenzimet publike.
• Për të kompensuar këtë humbje, qeveria do të duhej të rrisë taksa të tjera ose të reduktojë investimet publike.

👵 Rritja e pensioneve

• Aktualisht, pensioni mesatar është rreth 250 euro.
• Berisha ka premtuar ta afrojë me pensionet e Malit të Zi, ku pensioni mesatar është 430 euro.
• Kjo përbën një rritje mesatare prej 180 euro për çdo pensionist, por për efekt llogaritje të shtesës ne do të llogaritim vetëm gjysmën e kësaj rritje, pasi përkon me numrin mesatar të atyre që e kanë apo afrohen te niveli tavan prej 430 Euro .
• Në Shqipëri ka rreth 730,000 pensionistë, por efekti i pensionistëve të rinj ndikon dukshëm pasi i përkasin periudhës me vite të paplotësuara dhe paga tejet minimale për arsye informaliteti të paluftuar nga qeverisjet.
• Shtesa totale e nevojshme në vit për këtë rritje do të ishte:

730,000 × 90 euro × 12 muaj = 785 milion euro në vit

Kjo shumë përfaqëson 11% të të ardhurave totale të buxhetit, duke e bërë një premtim praktikisht të pamundur për t’u mbuluar pa ndryshime drastike në financat publike.

Sa realistike janë këto premtime?

Bazuar në të ardhurat dhe shpenzimet e parashikuara për 2025, realizimi i këtyre premtimeve do të ishte jashtëzakonisht i vështirë pa:

• 📉 Rritje të borxhit publik, gjë që do të rriste barrën e shërbimit të borxhit dhe do të kufizonte investimet në sektorë të tjerë.
• 📊 Rritje të ndjeshme të taksave, e cila do të rëndonte mbi bizneset dhe konsumatorët.
• ✂️ Shkurtim drastik të shpenzimeve të tjera publike, duke prekur sektorë si arsimi, shëndetësia dhe infrastruktura.

Për më tepër, një rritje e menjëhershme e pagave dhe pensioneve mund të shkaktojë inflacion, duke ngrënë fuqinë blerëse të qytetarëve dhe duke përkeqësuar bilancin e pagesave të vendit.

🔎 Konkluzion
Premtimet elektorale të Berishës (PD) janë të pamundura për t’u realizuar në një periudhë të shkurtër pa shkaktuar çekuilibra të mëdha në financat publike. Për të përmbushur këto premtime, do të nevojitej një rritje e ndjeshme e të ardhurave fiskale, e cila nuk mund të arrihet brenda disa muajsh.

✅ Një strategji më realiste do të përfshinte:

• 📈 Rritje graduale të pagave dhe pensioneve, të bazuar në rritjen ekonomike dhe eficiencën e administrimit tatimor.
• 💼 Politika tatimore më progresive, që taksojnë më shumë sektorët me përfitime të larta.
• 🕵️‍♂️ Reduktim të evazionit fiskal dhe informalitetit, për të siguruar një bazë të qëndrueshme të ardhurash për shtetin.

⚠️ Në të kundërt, një rritje e menjëhershme e shpenzimeve publike pa burime të sigurta financimi do të çonte në një krizë fiskale, rritje të borxhit dhe një ekonomi të brishtë që do të dëmtonte më shumë qytetarët sesa do t’i ndihmonte.