A ngjasojnë koncesionet nga kontratat publike në praktikën shqiptare?

A ngjasojnë koncesionet nga kontratat publike në praktikën shqiptare?

Në praktikën e ndjekur deri më sot, në Shqipëri dhe në shumë vende të tjera, ndarja e qartë midis koncesioneve dhe kontratave publike shpesh është e zbehtë për shkak të faktorëve institucionalë, politikë dhe ekonomikë. Disa elemente të praktikës tregojnë se këto dy forma të prokurimit publik shpesh mbivendosen, duke vënë në dyshim diferencimin e tyre.

1. Karakteristikat teorike dhe praktike

Në teori:

Kontratat publike për ërfshijnë ofrimin e një shërbimi ose realizimin e një projekti me pagesa të përcaktuara paraprakisht nga buxheti i shtetit. Institucioni publik merr rrezikun kryesor.

Koncesionet, transferojnë një pjesë të rrezikut dhe financimit tek sektori privat, me shpërblim që varet nga përdorimi ose performanca (p.sh., tarifa përdorimi, shitje, ose shërbime të tjera).

Në praktikë:

Në shumë raste, koncesionet funksionojnë si kontrata publike, ku shteti vazhdon të marrë pjesën më të madhe të rrezikut dhe të garantojë fitimin e operatorëve privatë. Kjo është veçanërisht e dukshme në projektet ku garantohen pagesa minimale nga shteti, pavarësisht performancës.

2. Shembuj nga praktikat e ndjekura deri më sot

Garantimi i të ardhurave: 

Shumë kontrata koncesionare përfshijnë klauzola që garantojnë një nivel minimal të ardhurash për koncesionarët, pavarësisht performancës reale. 

Kjo e bën koncesionin më të afërt me një kontratë publike. P.sh., në disa projekte infrastrukturore, qeveria garanton një sasi minimale përdorimi të rrugëve ose shërbimeve.

Rreziku i transferuar në mënyrë të kufizuar:

Në vend që sektori privat të marrë përsipër rrezikun financiar, institucionet publike shpesh mbajnë barrën kryesore të kostove dhe humbjeve, duke kufizuar atë që koncesionet duhet të përfaqësojnë teorikisht.

Kontroll i pamjaftueshëm mbi rezultatet: Mungesa e mekanizmave të fortë për të monitoruar performancën e koncesionarëve rezulton në cilësi të ulët të shërbimeve dhe kosto të fryra, të ngjashme me abuzimet që ndodhin në kontratat publike.

3. Çfarë e shkakton ngjashmërinë në praktikë?

a. Kapacitetet e ulëta institucionale. Institucionet publike shpesh nuk kanë ekspertizën për të negociuar dhe monitoruar kontratat koncesionare, duke u bazuar në kushte që favorizojnë sektorin privat.

b. Mungesa e transparencës. Proceset e dhënies së koncesioneve dhe kontratave publike shpesh janë të errëta, duke krijuar hapësira për manipulim dhe korrupsion.

c. Dominimi politik. Në shumë raste, koncesionet përdoren si mjet për të shpërblyer kompani të lidhura politikisht, duke ndikuar që ato të trajtohen si kontrata publike pa transferuar rrezikun e plotë.

d. Garantimi nga buxheti i shtetit. Për të tërhequr sektorin privat, shumë projekte koncesionare mbështeten nga buxheti i shtetit, duke eliminuar efektin motivues të investimit privat.

4. Pasojat e ngjashmërisë në praktikë

Kosto të fryra për publikun. Mungesa e transferimit të rrezikut çon në barrë të drejtpërdrejtë për taksapaguesit.

Performancë e dobët. Mungesa e konkurrencës dhe monitorimit ul cilësinë e projekteve dhe shërbimeve.

Perceptim negativ publik. Ngjashmëria midis koncesioneve dhe kontratave publike krijon dyshime për mungesë transparence dhe korrupsion.

5. Si mund të diferencohen praktikisht koncesionet nga kontratat publike?

a. Strukturimi i qartë i rrezikut. Koncesionet duhet të dizajnohen në mënyrë që rreziku i fitimeve dhe humbjeve të bjerë kryesisht mbi koncesionarin.

b. Monitorimi dhe llogaridhënia. Vendosja e mekanizmave të fortë për të monitoruar rezultatet dhe për të siguruar që koncesionari përmbush detyrimet e tij.

c. Përdorimi i teknologjisë për transparencë. Publikimi i të dhënave në kohë reale për financat dhe performancën e projekteve koncesionare.

d. Kufizimi i garancive shtetërore. Shmangia e garantimeve të pakufizuara financiare nga qeveria për projektet e sektorit privat.

Në praktikë, koncesionet shpesh ngjasojnë me kontratat publike për shkak të strukturave të dobëta institucionale dhe presioneve politike. 

Për të krijuar një dallim të qartë dhe për të maksimizuar përfitimet për publikun, është thelbësore të ristrukturohen marrëveshjet koncesionare duke transferuar rrezikun tek sektori privat, duke rritur transparencën dhe duke siguruar mekanizma të fortë monitorimi. Kjo do të sigurojë që koncesionet të mos jenë thjesht një zgjatim i kontratave publike, por një partneritet i drejtë dhe efektiv publiko-privat.