A është përpara në hapat negociues Shqipëria në krahasim me Serbinë, Malin e Zi dhe Maqedoninë?

Nëse flasim për perceptimin politik dhe diplomatik, Shqipëria duket si një histori suksesi në raport me fqinjët e saj. Por, nëse analizojmë me fakte dhe jo vetëm me perceptime, pozicioni i Shqipërisë në procesin e negociatave me Bashkimin Europian ka disa aspekte kontradiktore. Shqipëria duket më përpara në proces nga një këndvështrim formal dhe politik, por në realitet disa faktorë tregojnë se nuk është domosdoshmërisht përpara në përmbushjen e kritereve të anëtarësimit.Megjithatë, po trajtojmë fillimisht argumentimin e perceptimit dhe deklaratave politike të qeverisë se pse Shqipëria ka përparuar më shumë se Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut në procesin e negociatave me Bashkimin Europian (BE). Nga analiza jonë vjen për disa arsye kyçe:
1. Modeli i ri i negociatave i BE-së
Në vitin 2020, BE adoptoi një metodologji të re për zgjerimin, e cila ndikon drejtpërdrejt në mënyrën se si shtetet përparojnë në negociata. Ky model favorizon vende që tregojnë përkushtim të qëndrueshëm ndaj reformave dhe sundimit të ligjit. Shqipëria, ndonëse ka sfidat e saj ka qenë më e suksesshme në këtë drejtim se fqinjët e saj.
2. Ecuria në reformat e drejtësisë dhe shtetit ligjor
Një nga arsyet kryesore që Shqipëria ka ecur përpara është përparimi në reformën në drejtësi, veçanërisht me vetingun e gjyqtarëve dhe prokurorëve. Kjo reformë, ndonëse me problematika, është parë si një sukses në krahasim me vonesat dhe problemet që kanë hasur vendet e tjera:
– Mali i Zi ka pasur stagnime për shkak të krizave të brendshme politike dhe mungesës së progresit në reformat e gjyqësorit.
– Serbia ka probleme me sundimin e ligjit dhe demokracinë, si dhe marrëdhëniet e tensionuara me Kosovën, që kanë ngadalësuar procesin e saj negociues.
– Maqedonia e Veriut ka ngecur për shkak të bllokadës së Bullgarisë, e cila ka vënë kushte për gjuhën dhe historinë maqedonase.
3. Pesha e çështjeve të hapura dhe marrëdhënieve ndërkombëtare
Serbia përballet me një problem të madh me Kosovën, i cili është një pengesë kyçe në rrugën e saj drejt BE-së. Përderisa nuk ka një zgjidhje të qartë për këtë çështje, procesi i saj negociues do të mbetet i ndërlikuar.
Maqedonia e Veriut ka pasur probleme me emrin dhe identitetin kombëtar, së pari me Greqinë dhe tani me Bullgarinë, që kanë ndikuar drejtpërdrejt në procesin e saj të anëtarësimit.
Mali i Zi është më afër Shqipërisë në negociata, por krizat politike të brendshme dhe korrupsioni kanë ndikuar në ngadalësimin e progresit të tij.
4. Politika e brendshme dhe stabiliteti politik
Ndërsa Shqipëria ka pasur tensione politike, siç janë bojkotet parlamentare dhe akuzat për korrupsion, ajo nuk ka përjetuar kriza të mëdha institucionale si Serbia, Mali i Zi apo Maqedonia e Veriut. Stabiliteti relativ institucional ka ndihmuar në ruajtjen e një imazhi më pozitiv për Shqipërinë në sytë e BE-së.
5. Faktori i mbështetjes nga BE dhe partnerët ndërkombëtarë
BE ka përkrahur fort Shqipërinë për shkak të përparimeve të saj në reformën në drejtësi dhe luftën kundër korrupsionit.Përkushtimi i qartë i Shqipërisë ndaj politikave të BE-së, përfshirë sanksionet kundër Rusisë, e ka pozicionuar atë më mirë se Serbia, e cila ka mbajtur marrëdhënie të afërta me Moskën.Bashkimi Europian (BE) mbështet Shqipërinë për disa arsye strategjike, politike dhe gjeopolitike, të cilat nuk lidhen vetëm me performancën e saj në reformat e kërkuara. Këto arsye përfshijnë angazhimin e Shqipërisë ndaj BE-së, stabilitetin rajonal, dhe nevojën për të ruajtur ndikimin europian në Ballkanin Perëndimor.

A eshte Shqiperia realisht perpara ne krahasim me to apo thjesht nje perceptim?
Nëse analizojmë me fakte dhe jo vetëm me perceptime, pozicioni i Shqipërisë në procesin e negociatave me Bashkimin Europian ka disa aspekte kontradiktore. Shqipëria duket më përpara në proces nga një këndvështrim formal dhe politik, por në realitet, disa faktorë tregojnë se nuk është domosdoshmërisht përpara në përmbushjen e kritereve të anëtarësimit.

Pozicioni Formal i Shqipërisë në Negociata
Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut nisën negociatat me BE-në në korrik 2022.Viti 2024 për Shqiperine u mbyll me hapjen e suksesshme të negociatave të Grupkapitujve 1 “Themeloret” dhe 6 “Politika e jashtme dhe siguria”, së bashku për 10 kapituj e kritere për anëtarësimin në Bashkimin Evropian. Ndërsa viti 2025, sipas burimeve të afërta me negociatat, ka filluar me fokus të veçantë nga Shqipëria dhe Bashkimi Evropian, në dy grupkapituj kyç: Grupkapitullin 2 “Tregu i Brendshëm” dhe Grupkapitullin 3 “Konkurueshmëria dhe rritje gjithëpërfshirëse”, së bashku tashmë me edhe 17 kapituj të tjerë të rëndësishëm për ekonominë dhe mirëqenien në rrugën drejt Tregut Unik Evropian dhe anëtarësimit.Ndërkohë Maqedonia e Veriut duhet të miratojë ndryshimin e Kushtetutës, në mënyrë që të fusë në preambulën e saj komunitetin bullgar dhe të vijojë me hapjen e grupkapitujve.Mali i Zi ka hapur 33 nga 35 kapitujt dhe ka përmbyllur 3 kapituj, më shumë se çdo vend tjetër në Ballkanin Perëndimor.Serbia ka hapur 22 kapituj, por procesi i saj është ngadalësuar për shkak të problemeve me sundimin e ligjit dhe çështjen e Kosovës.

A është Shqipëria përpara në aspektin formal?
Jo domosdoshmërisht.Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut kanë nisur negociatat më vonë se Mali i Zi dhe Serbia. Pra, nëse krahasojmë numrin e kapitujve të hapur dhe të mbyllur, Shqipëria është ende pas Malit të Zi dhe Serbisë. Megjithatë, modeli i ri i negociatave i BE-së mund ta favorizojë Shqipërinë në ecurinë e mëtejshme.

Pse perceptohet Shqipëria si më përpara?
Së pari është mbështetja e BE-së dhe Perëndimit. Shqipëria ka marrë mbështetje më të madhe nga BE për shkak të angazhimit të saj të qartë pro-perëndimor.Ndryshe nga Serbia, e cila nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë, Shqipëria është rreshtuar plotësisht me politikën e jashtme të BE-së. Maqedonia e Veriut ka hasur pengesa nga Bullgaria, ndërsa Shqipëria nuk ka pasur të tilla.Mbështetja e BE-së për Shqipërinë nuk bazohet vetëm në progresin real të vendit në përmbushjen e kritereve të anëtarësimit, por edhe në faktorë gjeopolitikë dhe diplomatikë.Shqipëria shihet si një partner i besueshëm, pro-perëndimor dhe i qëndrueshëm në Ballkan, ndryshe nga fqinjët e saj që kanë më shumë probleme të brendshme dhe politike.Mbështetja e BE-së nuk do të thotë anëtarësim të shpejtë, pasi Shqipëria ende ka probleme serioze me korrupsionin, sundimin e ligjit dhe zhvillimin ekonomik.BE po përdor mbështetjen politike ndaj Shqipërisë për të mbajtur gjallë procesin e zgjerimit, ndërkohë që realiteti i integrimit mbetet i vështirë.
Së dyti është reforma në drejtësi dhe perceptimi i luftës kundër korrupsionit. Vetingu i gjyqtarëve dhe prokurorëve është një hap i rëndësishëm që Shqipëria ka marrë në krahasim me fqinjët.Megjithatë, kjo reformë nuk ka sjellë akoma përmirësime të ndjeshme në sundimin e ligjit. Shqipëria mbetet një nga vendet më të korruptuara në rajon, sipas Transparency International.
Së treti është stabiliteti politik relative. Shqipëria, ndonëse ka pasur tensione politike, nuk ka përjetuar kriza të thella institucionale si Mali i Zi apo Maqedonia e Veriut. Serbia, nga ana tjetër, përballet me protesta dhe një autoritarizëm në rritje të Aleksandër Vuçiçit, gjë që e vështirëson procesin e saj negociues.Realiteti, i cili përjetohet nga shqiptarët pavarësisht interesave politike na paraqitet i varur nga   sfidat e mëdha, të cilat janë mbartur vit pas viti kryesisht prej difekteve të rënda të jetës demokratike dhe ndërhyrjes në ekonomi nga qeveria.
Korrupsioni dhe krimi i organizuar mbeten probleme madhore. BE e ka theksuar se progresi në luftën kundër korrupsionit është ende i pamjaftueshëm.Ekonomia është e dobët edhe pse rezistente për të mos rënë në krizë, por e varur nga remitancat dhe oligopolet. Shqipëria nuk ka një ekonomi konkurruese që të përmbushë kriteret e tregut të përbashkët të BE-së.Institucionet janë të dobëta dhe administrata publike e politizuar. Shqipëria nuk ka akoma një administratë publike profesionale dhe meritokratike, që është një kriter kyç për anëtarësimin në BE.

Nga gjithë sa më lart Shqipëria është përpara fqinjëve të saj vetëm në letër, por jo realisht.
Nëse flasim për perceptimin politik dhe diplomatik, Shqipëria duket si një histori suksesi në raport me fqinjët e saj. Por nëse analizojmë me tregues konkretë si hapja dhe mbyllja e kapitujve, sundimi i ligjit dhe performanca ekonomike, Shqipëria nuk është realisht më përpara se Mali i Zi apo Serbia.Progresi i saj është më shumë rezultat i mbështetjes nga BE dhe përkushtimit ndaj reformave formale, sesa i përmirësimeve të thella në ekonomi dhe qeverisje.